فارغ التحصیلان بیکار نتیجه رشد کمی دانشگاه ها است
گسترش تعداد دانشجویان در کشور و افزایش رشد کمی دانشگاه ها برای جذب دانشجو، نتیجه ای بجز تربیت فارغ اتحصیلان بیکار با توجه به پتانسیل اقتصادی کشور نداشته است.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه ، مجموع دانشجویان کشور از سال 1385 تا 1394 نشان می دهد که در این مدت با رشدی نزدیک به 54 درصد از حدود 2 میلیون و 828 هزار نفر در سال 1385 به بالغ بر 4 میلیون و 348 هزار نفر در سال 1394 رسیده است.
هرچند این آمار به طور کلی حکایت از افزایش مجموع دانشجویان کشور نسبت به سال 1385 دارد اما اگر این آمار را در برش پنج ساله دوم ببینیم مجموع دانشجویان کشور در سال 1394-1395 از مجموع آنها در سال 1390-1391 کمتر است.
به این صورت که تا سال تحصیلی 1394- 1395 شاهد رشد مجموع دانشجویان کشور هستیم ولی این تعداد به یکباره در سال 1394-1395 با کاهشی 9.6 درصدی مواجه می شود و از حدود 4 میلیون و 800 هزار نفر به حدود 4 میلیون و 300 هزار هزار نفر رسیده است. از دلایل این کاهش جمعیت دانشجویی را می توان کاهش جمعیت جوان کشور (براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395) دانست که به نظر می رسد این روند در سال های آتی نیز ادامه داشته باشد.
نکته مهم این است که به رغم کاهش جمعیت دانشجویی کشور در سال تحصیلی 1395- 1394، مجموع دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور در هیچ سالی از بازه 10 ساله فوق کاهش نداشته است.
مجموع دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور در سال 1394-1395 نسبت به سال تحصیلی 1385- 1386 با رشد بالاتر از 400 درصد به بیش از 5 برابر افزایش یافته و تعداد آنها از حدود 180 هزار نفر به بالغ بر 968 هزار نفر رسیده است.
همچنین تعداد دانشجویان دکتری تخصصی با رشد 423 درصدی به بیش از 5 برابر شده است. در همین مدت تعداد دانشجویان دکتری حرفه ای و کارشناسی ارشد به ترتیب حدود 91 و 577 درصد رشد داشته است.
به این ترتیب تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد با افزایش حدود 6.5 برابری بیشترین و مقطع دکتری حرفه ای کمترین میزان رشد را داشته اند.
نکته دیگر اینکه برخلاف روند کاهشی رشد کلی جمعیت دانشجویی، رشد جمعیت دانشجویان دکتری تخصصی در پنج ساله دوم نسبت به پنج ساله اول بیشتر بوده و پیش بینی می شود این رشد در سال های آتی ادامه داشته باشد.
**روند رشد هیات علمی در دانشگاه ها
یکی از شاخص های کیفیت آموزش عالی، متناسب بودن نسبت استاد به دانشجو است. همچنین با توجه به اینکه برای آموزش و تربیت دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی نیاز به اعضای هیئت علمی با مرتبه علمی حداقل استادیار (استادیار، دانشیار و استاد) وجود دارد، انتظار می رود با توسعه تحصیلات تکمیلی با همان نسبت یا نسبتی متناسب با آن تعداد اعضای هیئت علمی نیز افزایش یابد.
متاسفانه هرچند تعداد اعضای هیات علمی در این مدت رشد قابل ملاحظه ای را نشان می دهد اما متناسب با رشد جمعیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی نبوده و این رشد بدین مفهوم نیست که شاخص نسبت استاد به دانشجو به کشورهای توسعه یافته رسیده باشد. افزایش تعداد دانشجو علاوه بر اینکه تأثیرات درون دانشگاهی دارد، تأثیرات برون دانشگاهی نیز دارد، به عبارت دیگر بر جامعه نیز به انحاء مختلف تأثیر خواهد داشت.
به عنوان نمونه یکی از معضلات عمده جامعه ایرانی نرخ بالای بیکاری است، اما نکته این است که در سال های اخیر بیشترین نرخ بیکاری مربوط به فارغ التحصیلان دانشگاهی بوده است. به طوری که در پایان سال 1394 نرخ بیکاری 11 درصد و نرخ بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی 18.5 درصد بوده است.
همچنین در سال 1384 حدود 20 درصد جمعیت بیکار کشور را افراد دارای تحصیلان دانشگاهی تشکیل می دادند، درحالی که این سهم در سال 1393 و 1394 حدود دو برابر شده و به نزدیک 40 درصد رسیده است.
نمودار ترکیب تحصیلی جمعیت بیکار کشور از سال 1384 تا 1394 نشان می دهد افزایش نرخ بیکاری در بین فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی بیشتر بوده است. در واقع به نظر می رسد بخش آموزش عالی در ایران به جای آنکه در جهت افزایش سرمایه انسانی و درنتیجه افزایش بهره وری نیروی کار حرکت کند، بیکاران تحصیلکرده تری تولید کرده است.
نرخ بالای بیکاری جمعیت جوان کشور به خصوص فارغ التحصیلان دانشگاهی در حالی است که رشد آموزش عالی در سال های اخیر توانسته است به برخی (کمیت های مطلوب اهم شاخص های کلان علم و فناوری کشور) درج شده در نقشه جامع علمی کشور نزدیک شود. حال با توجه به اینکه این امر همزمان با رشد بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی بوده است.
به نظر می رسد تحقق کامل این کمیت ها بدون توجه به شاخص های کیفی و پتانسیل صنعت و بازار، سبب افزوده شدن بیش ازپیش به تعداد فارغ التحصیلان بیکار خواهد شد. با توجه به موارد پیش گفته و مشاهده جمعیت تحصیل کرده بیکار این پرسش مطرح می شود که آیا توسعه غیرهدفمند آموزش عالی باعث رشد جمعیت فارغ التحصیلان بیکار شده است و یا ضعف و ناتوانی بازار تولیدی و سرمایه برای جذب دانش آموختگان دانشگاهی؟
در پاسخ به این پرسش می توان هر دو مورد را تأثیرگذار دانست. روند کند توسعه صنعتی و اقتصادی کشور به گونه ای بوده است که حتی اگر تحصیلکردگان دانشگاهی، تحصیلات عالی هم نداشتند باز هم بخش زیادی از آنها بیکار می ماندند و بیکارانی بدون تحصیلات دانشگاهی می داشتیم؛ چراکه قبل از توسعه آموزش عالی رشد جمعیت جوان و فعال کشور در دو دهه اخیر و عدم تناسب آن با ظرفیت های بالفعل اقتصادی از دلایل مهم شیوع بیکاری در کشور است.
در این شرایط توسعه آموزش عالی تحت تأثیر تقاضای اجتماعی و نادیده انگاری تقاضای اقتصادی به چنین وضعی دامن زد، ضمن اینکه نباید از نظر دور داشت که دانشگاه، به عنوان یک نهاد فرهنگی وظیفه ارتقا سطح فرهنگ، تعلیمات و تربیت افراد جامعه را نیز برعهده دارد و شاید این وظیفه دانشگاه نباشد که تناظر یک به یک بین فارغ التحصیلان و بازار کار ایجاد کند.
**روند رشد دانشجویان تحصیلات تکمیلی به تفکیک زیرنظام
طبق آمارها بیش از 80 درصد دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور در دانشگاههای زیرمجموعه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به تحصیل هستند. بنابراین با هدف بررسی و شناخت میزان رشد
دانشجویان تحصیلات تکمیلی در سه دستگاه مزبور آمار دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور در بازه زمانی 1389 تا 1394 حاکی از آن است که تعداد این دسته از دانشجویان طی سالهای اخیر و در همه دستگاه های عمده متولی آموزش کشور افزایش یافته است (بالاترین میزان رشد دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه آزاد اسلامی و بهترتیب به میزان 230 و 673 درصد بوده است).
پس از آن بالاترین رشد مربوط به دکتری تخصصی متعلق به وزارت علوم تحقیقات و فناوری با 170 درصد و کارشناسی ارشد مربوط به دانشگاه های وابسته به وزارت بهداشت با 155 درصد بوده است. همچنین بیشترین تعداد دانشجویان دکتری تخصصی کشور (56هزار و038) نفر در دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به وزارت علوم تحقیقات و فناوری و بیشترین تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد(446هزار و293) نفر در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به تحصیل هستند.
همانطور که گفته شد تغییرات جمعیت دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد طی سال های 1389- 1390 بسیار بالا بوده است به طوری که تعداد دانشجویان دوره دکتری تخصصی این دانشگاه از رشدی نزدیک به 670 درصدی برخوردار بوده و طی بازه 6 ساله از 4 هزار و 170 نفر به 32 هزار و 249 نفر، رسیده است.
در سال تحصیلی 1394-1395 بیش از 50 درصد دانشجویان دکتری تخصصی در دانشگاه های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، حدود 20 درصد در دانشگاه ها و دانشکده های علوم پزشکی و 29 درصد در دانشگاه آزاد مشغول به تحصیل بوده اند، درحالی که این نسبت در سال تحصیلی 1390-1389به ترتیب حدود 53، 36 و 11 درصد بوده است.
مطلب اخیر نشان دهنده کاهش سهم وزارتین و افزایش سهم دانشگاه آزاد از تعداد دانشجویان دکتری تخصصی است. بیشترین رشد دانشجویان دکتری تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی مربوط به سال تحصیلی 1394-1393 است به طوری که ظرف یک سال تعداد دانشجویان دکتری آن دانشگاه از 10هزار و 323 نفر در سال تحصیلی 1393-1392به بیش از دو برابر یعنی 21 هزارو 115 نفر در سال تحصیلی 1394-1393 افزایش یافت.
تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی با افزایشی بالغ بر سه برابر، از حدود 135 هزار نفر در سال تحصیلی 1390-1389 به بیش از 446 هزار نفر در سال تحصیلی 1395-1394 افزایش یافت و از رشدی بالغ بر 230 درصد برخوردار شد.
به عبارت دیگر، در سال تحصیلی 1395-1394 بیش از 66 درصد دانشجویان کارشناسی ارشد کشور در آن دانشگاه مشغول به تحصیل بوده اند درحالی که این نسبت در سال تحصیلی 1390-1389حدود 48 درصد بوده است.
همچنین در سال تحصیلی 1395-1394سهم دانشجویان دانشگاه های وابسته به وزارت خانه های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از دانشجویان کارشناسی ارشد به ترتیب حدود 30 و 3 درصد بوده است، با این توضیح که نسبت های مذکور در سال تحصیلی 1390-1389 به ترتیب 48.7 و 2.9 درصد بوده است.
بنابراین در دوره کارشناسی ارشد، برخلاف دانشگاه آزاد سهم دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی وابسته به وزارت علوم از دانشجویان این مقطع کاهش چشمگیری داشته است. افزایش سهم زنان نیز از تحصیلات تکمیلی به دنبال سهم بالاتر آنها از آموزش عالی در مقاطع پایین تر به وجود آمده و این روند ادامه دارد.
همانگونه که گفته شد مجموع دانشجویان تحصیلات تکمیلی کشور در سالهای اخیر از رشد بالایی برخوردار بوده است که این رشد مربوط به همه گروه های تحصیلی و در همه مقاطع است، هرچند این رشد برای گروه های مختلف تحصیلی به یک اندازه و همگون نبوده است. برای نمونه در مقطع کارشناسی ارشد بالاترین رشد مربوط به گروه تحصیلی هنر با رشدی حدود 396 درصد و پس از آن گروه فنی و مهندسی با رشد حدود 235 درصد بوده است. همچنین در مقطع دکتری تخصصی بالاترین رشد مربوط به گروه های تحصیلی علوم پزشکی و علوم انسانی با رشد به ترتیب 384 و361 درصد بوده است.
در فاصله زمانی مذکور در مقطع دکتری حرفه ای علوم پزشکی نیز شاهد رشد حدود 360 درصدی بوده ایم.
البته بیشترین تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد در همه سال های مورد نظر متعلق به گروه علوم انسانی و پس از آن گروه تحصیلی فنی و مهندسی بوده است. سهم گروه علوم انسانی از کل دانشجویان کارشناسی ارشد در سال تحصیلی 1395-1394 نیز متعلق به گروه علوم انسانی و پس از گروه تحصیلی فنی و مهندسی بوده است.
سهم گروه علوم انسانی از کل دانشجویان کارشناسی ارشد در سال تحصیلی 1395-1394 بالغ بر 53 درصد و بالاترین سهم دانشجویان دکتری تخصصی در سال تحصیلی 1394-1395 نیز متعلق به گروه علوم انسانی بوده در حالیکه این سهم تا سال تحصیلی 1392-1391 متعلق به گروه علوم پزشکی بوده است.
طی سال های مندرج در جدول 5 کمترین سهم کارشناسی ارشد در گروه علوم پزشکی و کمترین سهم دکتری تخصصی در گروه هنر بوده است.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
دانلود اپلیکیشن اندروید دادورزیار
منبع خبر : ایرنا