زندگی پلاستیکی
استفاده از مواد پلاستیکی مضر است؛ تقریبا همه این را می دانند اما راهکارهای جایگزین چیست، پرسشی که کمتر پاسخ مصداقی دقیق به آن داده شده است.
تنها پاسخی که در این زمینه داده شده استفاده از پاکت های کاغذی یا کیسه های پارچه ای به جای کیسه های پلاستیکی هنگام خرید و نیز به کارگیری مواد بادوام یا ظروف پلاستیکی تجدیدپذیر بامنشا گیاهی به جای ظروف یکبار مصرف تجزیه ناپذیر است اما آیا مصرف پلاستیک ما در جامعه تنها به همین بخش ها محدود است؟
ممکن است این پاسخ را هم طرح شود که قدیمی ها وقتی پلاستیک هنوز اختراع نشده بود چکار می کردند، همان کار را انجام دهیم که در پاسخ باید گفت: آن زمان بسیاری از فناوری ها و این سبک زندگی هم نبود که به فرهنگ گسترده استفاده از انواع مواد پلاستیکی در همه جای خانه ها منجر شده باشد.
به طور مثال در قدیم کجا یخچال فریزر وجود داشت که نیاز به کیسه های فریزری باشد؛ قدیم کجا چنین آپارتمان های چندین طبقه وجود داشت که ضرورت تعبیه سطل های زباله و استفاده از کیسه زباله داخل خانه فراهم باشد.
**موارد استفاده از کیسه های پلاستیکی
بررسی کلی نشان می دهد طی سال های گذشته به علت سهولت دسترسی، بسیاری از بخش های زندگی شهروندان به نوعی با مواد پلاستیکی گره خورده است.
خرید انواع کالاها بویژه میوه، گوشت و خوراکی، ظروف یکبار مصرف هنگام استفاده عادی در منزل، مهمانی های بزرگ، تفریح در خارج از منزل، استفاده از کیسه زباله در خانه و خودرو، کیسه فریزرهای یخچال، خرید لوازم موردنیاز از دمپایی پلاستیکی گرفته تا دیگر ظروف از این نوع جنس، اسباب بازی بچه، سفره های پلاستیکی، کاور لباس و صندلی ها، خرید نان های آماده همراه با پلاستیک، جلد لوازم التحریر، ساک های دستی پلاستیکی و انواع بطری های پلاستیکی از جمله موارد استفاده شهروندان است.
درواقع روزی نیست که از کیسه ها و مواد پلاستیکی استفاده نکنیم و به نوعی همه زندگی ما در طول روز به نوعی با پلاستیک سروکار دارد.
**مضرات پلاستیک
تاریخچه ابداع و تولید پلاستیک به اواخر قرن نوزدهم باز می گردد و قرن بیستم را می توان قرن اعتیاد انسان ها به آن دانست. شیوه استفاده از پلاستیک البته مختص ایران نیست آنقدر در زندگی مردم جهان جا بازکرده که اینک یکی از 20 دغدغه قرن حاضر بشریت شناخته می شود.
براساس گزارش ها تجزیه کیسه های پلاستیکی در طبیعت 300 تا 500 سال زمان می برد و خطر بزرگتر اینکه کیسه های پلاستیکی به مرور زمان به قطعات کوچکتر و سمی تر تبدیل می‌شوند.
استفاده بیشتر از لوازم پلاستیکی یعنی انبوه بیشتر این پلاستیک ها در میان زباله ها یا خارج از زباله ها در جای جای محیط زیست که تاثیرات خود را دارد به طور مثال برپایه مطالعات مراکز بین المللی فعال در امر محیط زیست حدود چهار هزار تن ضایعات پلاستیکی هر سال وارد اقیانوس ها می‌شود که زندگی گونه های آبزی و انسان ها را با خطری جدی مواجه کرده است.
** ایران در ردیف 10 کشور پرمصرف
طبق آمارهای رسمی ایران در میان 10 کشور پرمصرف موادپلاستیکی و نایلون ها قرار دارد و هر شهروند تهرانی به صورت متوسط روزانه سه کیسه پلاستیکی مصرف می کند.
به گفته مدیران شهری اگر هر خانواده تهرانی در پایتخت فقط یک کیسه نایلونی کمتر در هفته استفاده کند در سال از مصرف 816 میلیون نایلون پلاستیکی جلوگیری می شود.
**تجربه دنیا برای فرهنگ سازی
منع فروش کیسه پلاستیکی در فروشگاههای بزرگ، وضع مالیات بر فروشگاههای عرضه کننده یا جریمه آنها ازجمله ابزارهای تنبیهی در برخی کشورهاست.
گفته می شود بنگلادش در سال 2002 میلادی به عنوان نخستین کشور دنیا استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع کرد زیرا کیسه‌های پلاستیکی با بستن راه فاضلاب‌ها عامل اصلی شدت یافتن سیلاب مخرب سال 1988 میلادی در این کشور بوده است.
بنابر گزارش ها دولت تایوان یکسال بعد از بنگلادش توزیع کیسه‌های پلاستیکی رایگان را در فروشگاه‌ها و مراکز خرید ممنوع کرد و همچنین فروشگاه های بزرگ برخی ایالت های آمریکا چندسال است اجازه استفاده از کیسه های نایلونی ندارند.
تعبیه و فرهنگ سازی استفاده از سطل مخصوص زباله های خشک و تر داخل منازل بدون استفاده از کیسه پلاستیکی، تولید ظروف خاصی که برای فریزکردن موادغذایی کاربرد دارد بدون نیاز به استفاده از نایلون، ساخت یخچال ها با فناوری و خلاقیتی که نیازی به نگهداری مواد با کیسه پلاستیکی با آنها وجود نداشته باشد و اقدامات تنبیهی برای آلوده کنندگان محیط زیست با پلاستیک ازجمله راهکارهایی به شمار می رود که در برخی کشورهای جهان گزارش شده است.
بعضی کشورهای توسعه یافته در مورد نحوه دفع زباله بسیار سختگیرانه اقدام می کنند به طور مثال در این کشورها به صورت رایگان آموزش های نحوه دفع زباله، تشخیص زباله خشک و تر و راههای جداسازی آنها را آموزش می دهند، سپس از فراگیران امضا و تعهد می گیرند که مراحل آموزشی را طی کرده و یادگیری محقق شده است. به دنبال آن اگر آن شهروند اقدامی خلاف آموزش های ارایه شده انجام دهد باید مبالغ سنگین جریمه را بپردازد.
در این کشورها فرهنگ سازی دو بال بسیار مهم و درکنار همدیگر دارد، نخست آموزش آن هم به روش های اقناعی و سپس ضمانت های اجرایی به منظور تثبیت رفتارسازی ها.
**فرهنگ سازی در ایران
اما نکته بسیار مهم در این زمینه نخست فرهنگ سازی و دوم، راهکارهای جایگزین است. بی شک استفاده از ظرفیت رسانه ها به منظور فرهنگ سازی بسیار اهمیت دارد اما تازمانی که این مقوله به شکل ساختاریافته در مجموعه نهادهای خدمات شهری سازمان نیابد و ضمانت اجرایی نیز در کنار آن گنجانده نشود نمی توان انتظار بهره وری بالا و رفتارسازی مورد مطالبه را داشت.
نکته مهم دیگر اینکه مراکز متولی برای موارد استفاده جایگزین وارد عمل شوند. به طور مثال شهروندی که به اهمیت منع استفاده از پلاستیک پی برده و به دنبال حذف این موارد پلاستیکی است برای ادامه زندگی از چه شیوه ها و موارد جایگزینی باید استفاده کند؟
خبرنگار ایرنا برای تهیه این گزارش به سراغ هرکدام از مسئولان و متولیان حوزه محیط زیست رفت تقریبا با پاسخ های مشابه کلی و یکسان مواجه شد و همگی مثل چندسال گذشته فقط می گفتند که باید فرهنگ سازی شود و به جای کیسه های نایلونی از پاکت یا کیسه های پارچه ای استفاده شود.
این مسئولان در مصاحبه با خبرنگار ایرنا درباره راهکارهای جایگزین پاسخ مشخصی ندادند که نشان می دهد نهادهای متولی هنوز در این زمینه به شکل مصداقی و عملیاتی وارد عمل نشده اند؛ درحالی که ضرورت دارد بحث جایگزین های پلاستیک از فرآیندهای تولید تا مصرف ما در همه ارکان تولید و خانه های شهروندان جا بازکند.
یک کارشناس ارشد محیط زیست درباره جایگزین مصرف کیسه های پلاستیکی در مصارف خانگی معتقد است: تشویق و اطلاع رسانی به شهروندان در زمینه استفاده از ظروف پلاستیکی تجدیدپذیر باید در اولویت قر ار گیرد.
علیرضا دادونژاد در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افرود: گرچه این ظروف گران تر از سایر مواد پلاستیکی هستند اما اگر بخوبی فرهنگ سازی و اطلاع رسانی کنیم مردم برای حفظ طبیعت و محیط زیست نسل های آینده حاضرند بیشتر هزینه کنند اما به محل زیستشان آسیب نزنند.
وی عامل موثر دیگر در تحقق این مهم را نگاه خاص مسئولان نسبت به این مساله و تشویق تولید کنندگان به تولید این ظروف تجدید پذیر دانست و تاکید کرد: با ارایه تسهیلات خاص و حذف مالیات یا دیگر اقدام های تشویقی می توان زمینه تولید بیشتر این ظروف را به منظور جایگزینی ظروف و مواد پلاستیکی غیرقابل تجدیدپذیر کنونی فراهم آورد.
این کارشناس ارشد محیط زیست افزود: باید زمینه افزایش تولید ظروف زیست تجزیه پذیر یا گیاهی فراهم شود و همچون صنایع نانو و فن آوری های نوین در کشور به آن توجه شود وگرنه تداوم وضع کنونی معلوم نیست چه سرانجامی داشته باشد.
وی گفت: تولیدکنندگان اگر با سیاست های تشویقی در این زمینه مواجه شوند ضمن جایگزینی برای تولید مواد پلاستیکی تجزیه پذیر، انواع مایحتاج مردم را به شکلی که ضرورت استفاده از مواد پلاستیکی مثل نایلون وجود نداشته باشد را در دستور کار قرار می دهند.
این کارشناس محیط زیست افزود: اصلاح فرهنگ استفاده از پلاستیک باید از مدیران شروع شود و به خانواده ها انتقال یابد.
دادونژاد با اشاره به تجربه موفق کشورهای پیشرفته در استفاده از پلاستیک تجزیه پذیر تاکید کرد: تصویب قوانین برای حذف موانع تولید پلاستیک های تجدید پذیر باید در دستور کار نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی قرار گیرد.
**نایلون، بیشترین پسماند
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران با بیان اینکه عمده زباله و پسماند موجود در دنیا را نایلون ها و مواد پلاستیکی تشکیل می دهند گفت: تحقق وضع مطلوب در نحوه استفاده از مواد پلاستیکی در کشور نیازمند همکاری فرابخشی است.
محمدحسین بازگیر درگفت وگو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: فعالیت ها و تلاش سازمان حفاظت محیط زیست شهر تهران به عنوان یک مرجع ملی برای کاهش مصرف پلاستیک بدون همکاری سایر دستگاه های اجرایی بویژه شهرداری ها ناکام می ماند.
وی افزود: باید فرهنگ سازی در این زمینه از مدارس شروع شود.
به گفته این مقام مسئول باید در ایران نیز همانند دیگر کشورها سیاست های تشویقی به منظور کاهش مصرف کیسه های پلاستکی اعمال شود.
بازگیر اظهارداشت: پرداخت وجه در صورت برگرداندن بطری های پلاستیکی به فروشگاه ها، ترغیب شهروندان به استفاده از ظروف با دوام هنگام تفریح و مراسم رسمی، استفاده از کیسه های پارچه ای به جای نایلون های پلاستیکی درزمان خرید و استفاده از سطل زباله خانگی به جای نایلون های جمع آوری زباله باید در دستور کار قرار گیرد.
**شهرداری: زباله از مبدا تفکیک شود
تفکیک زباله از مبدا یکی از مهمترین مولفه ها برای کاهش مصرف پلاستیک و مدیریت پسماندهاست با این حال «صدرالدین علیپور» رئیس مرکز مدیریت محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران نیز در این زمینه می گوید: مدیریت پسماند از طریق آموزش و تشویق شهروندان به تفکیک زباله از مبدا باید به صورت جدی انجام شود تا شاهد کاهش زباله سوزی و آلودگی های زیست محیطی باشیم.
دراین شرایط به نظر می رسد هنوز عزم ملی در حوزه سیاستگذاری و اجرا در میان نهادهای اجرایی آنچنان که باید مشاهده نمی شود و این متولیان همدیگر را پیدا نکرده اند تا بازبانی واحد در حوزه های بالادستی و تدوین مقررات و نیز حوزه های فرهنگ سازی گام های مشترک و عملیاتی برداشته شود.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید