رویارویی حقوقی ایران و آمریکا در رسانه های جهان

دیوان دادگستری بین المللی در لاهه هلند این هفته صحنه رویارویی حقوقی ایران و آمریکا برای جلوگیری از تضییع حق ایران با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم های ضدایرانی است که این موضوع بازتاب گسترده ای در رسانه های جهان داشته است.

نخستین جلسه استماع شفاهی برای بررسی شکایت ایران علیه ازسرگیری تحریم های ضدایرانی آمریکا از صبح روز دوشنبه در دیوان دادگستری بین المللی در لاهه هلند آغاز شد. نماینده ایران در نخستین جلسه دادگاه دیوان دادگستری بین المللی لاهه و در طرح شکایت ایران از آمریکا به سبب خروج از توافق هسته ای بین المللی گفت: آمریکا اساس قوانین بین المللی را به خطر انداخته است.
‘محسن محبیگ نماینده ایران در جلسه روز دوشنبه دادگاه، تصمیم آمریکا در برقراری مجدد تحریم ها علیه ایران را یادآور شد و تصریح کرد که با وجود اقدام های دیپلماتیک ایران، فوریت برقراری تحریم های آمریکا موجب شد تا تهران به دیوان دادگستری بین المللی شکایت ببرد.
وی تاکید کرد که صلاحیت دیوان در عهدنامه سال 1955میلادی موسوم به عهدنامه ‘مودت ایران و آمریکا’ قید شده و از سرگیری تحریم های آمریکا که در تاریخ 18 اردیبهشت اعلام و به قصد آسیب به اقتصاد و شهروندان ایرانی اجرایی شده، نقض صریح این عهدنامه است.
محبی با اشاره به توافق هسته ای که به تائید قطعنامه 2231 شورای امنیت نیز رسیده، از مزایای اقتصادی آن برای کشور و برقراری روابط تجاری و با طرف های خارجی و بهبود وضعیت اقتصادی ایران گفت و قراردادهای ایران با شرکت های آمریکایی مانند جنرال الکتریک و بوئینگ را برشمرد.
به گفته نماینده ایران، دولت جدید آمریکا اتهام های بی اساسی را به ایران وارد می کند و از انجام برخی از وظایف خود در چهارچوب برجام خودداری کرده که در تضاد با بیانیه های آژانس بین المللی انرژی اتمی در اعلام پایبندی ایران به تعهدات خود در برجام می باشد.
محبی اظهارات رئیس جمهوری آمریکا و وزیر امورخارجه آن کشور را در جهت آسیب رساندن به اقتصاد ایران دانست که موجب افت ارزش ریال شده است. از سوی دیگر تاثیر تصمیم آمریکا در از سرگیری تحریم ها موجب شده تا تقریباً تمامی سرمایه گذاری های خارجی افت کرده، قراردادهای ایران با کشورهای خارجی لغو شود.
نماینده ایران هشدار داد که تحریم های کنونی و آتی آمریکا موجب گرانی اجناس و بیکاری ایرانیان شده و در حال تخریب اقتصاد و ارز ایران است و این نقض صریح عهدنامه مودت ایران و آمریکا است. محبی گفت: رفتار آمریکا اساس قوانین بین المللی را به خطر انداخته و تنش را در منطقه افزایش داده است.
در ادامه دیگر اعضای هیات ایرانی به طرح جزئیات حقوقی شکایت ایران پرداختند. در ابتدای این جلسه ‘جمشید ممتاز’ حقوقدان ایرانی به عنوان قاضی ویژه ایران درجمع قضات دیوان لاهه برای رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا سوگند خورد.
در همین حال، نماینده ایران در دیوان بین المللی دادگستری لاهه، خواستار صدور دستور موقت از سوی این دیوان برای جلوگیری از اجرای تحریم ها از سوی آمریکا شد.
محبی گفت: موضوع درخواست قرار موقت عبارت است از تحمیل و اِعمال مجدد تحریم‌ها و اِعلام تشدید تحریم‌ها توسط آمریکا که ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی را هدف قرار داده و ضرر و زیان غیرقابل جبرانی به منافع و حقوق ایران، شهروندان و شرکت‌های ایرانی وارد کرده است و این اقدامات نقض ترتیباتِ عهدنامۀ مودت، روابط اقتصادی، و حقوق کنسولی میان ایران و ایالات متحدۀ آمریکا محسوب می‌شود.
در جلسه روز دوشنبه دادگاه در بخش زیان غیرقابل جبران به حقوق مورد ادعا، پروفسور وردز ورث یکی از وکلای ایران در این دعوا به تشریح آثار اقدامات اجرایی و تقنینی ایالات متحده در وضع تحریم‌ها پرداخت. طبق اظهارات وی، چنانچه گزارشگر ویژۀ سازمان ملل متحد درباره اقدامات یکجانبه در تاریخ 20 اوت 2018 تأیید کرده است، این تحریم‌های ناعادلانه و زیانبار با هدف تخریب اقتصاد و ارزش پول رایج ایران بوده، علیه میلیون‌ها نفر از مردم عادی و تأمین کالاهای وارداتی را با مشکل مواجه می‌کند … نظام موجود تردید و ابهامی ایجاد می‌کند که واردات اقلام بشردوستانه و همراه با فوریت را ناممکن می‌کند و این امر موجب می‌شود بسیاری از افراد در بیمارستان‌ها در نتیجۀ کمبود دارو جان خود را از دست دهند.
براساس برنامۀ زمانی اعلام شده از سوی دیوان بین المللی دادگستری، امروز سه شنبه- 6 شهریور 1397، نماینده و وکلای ایالات متحده فرصت دارند به اظهارات نماینده و وکلای جمهوری اسلامی ایران پاسخ دهند. روزهای چهارشنبه و پنجشنبه این هفته نیز به ترتیب نمایندگان و وکلای جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده، استدلال ها و نظرات تکمیلی خود را ارائه می کنند. متعاقبا و در روزهای بعد از آن، قضات دیوان بین المللی دادگستری وارد شور شده و رای خود را درباره درخواست ایران به صدور قرار موقت در فاصله چند هفته آینده صادر خواهند کرد.
خبرگزاری رویترز روز دوشنبه گزارش داد که پس از چهار روز بررسی شکایت ایران در دیوان دادگستری بین المللی، این نهاد قضایی سازمان ملل ظرف یک ماه رای خود را صادر می کند.
از سوی دیگر ، آمریکا در واکنشی کتبی به درخواست ایران از دیوان بین المللی دادگستری لاهه در زمینه لغو تحریم های واشنگتن اعلام کرد که این دادگاه برای رسیدگی به این پرونده صلاحیت قضایی ندارد. آمریکا همچنین مدعی شد که دعاوی ایران خارج از بندهای معاهده مودت 1955 است.
معاهده مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی میان دولت های آمریکا و ایران که در تارنمای سازمان ملل نیز بارگذاری شده است، 23 مرداد 1334 هجری شمسی (15 اوت 1955میلادی) میان نمایندگان دو کشور امضا شد.
وزارت امورخارجه آمریکا نیز روز دوشنبه اعلام کرد که واشنگتن درخواست ایران از دیوان بین المللی دادگستری مبنی بر دستور به آمریکا برای لغو تحریم های ضدایرانی را تلاش برای دست درازی به حقوق ایالات متحده برای اقدام در زمینه های امنیت ملی تلقی می کند.
‘مایک پمپئو’ وزیر امورخارجه آمریکا در بیانیه ای مدعی شد: اقدامات در پیش گرفته شده از سوی ایران، سواستفاده از دیوان بین المللی دادگستری است.
رویارویی حقوقی ایران و آمریکا در دادگاه لاهه همچنین بازتاب گسترده ای در رسانه های مختلف جهان از جمله در منطقه جنوب شرقی آسیا داشت. رسانه های جنوب شرق آسیا با انعکاس گسترده طرح دعوی ایران علیه آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری لاهه، اعلام کردند قضات این دیوان میان ایران و آمریکا داوری می کنند.
از جمله این رسانه ها، ‘ویتنام نیوز’ نوشت: ایران شکایت خود علیه آمریکا به دلیل بازگرداندن تحریم ها علیه این کشور را در دیوان بین المللی طرح کرد. این تارنمای ویتنامی نوشت: ایران دادخواست خود را در اواخر ماه جولای (ماه گذشته) تسلیم دیوان بین المللی دادگستری کرد و خواستار رای این دادگاه در لغو تحریم های ضدایرانی شد.
‘مالزی کینی’ دیگر رسانه جنوب شرق آسیا در این زمینه گزارش داد: وکلای ایرانی از دادگاه بین المللی خواستند تا علیه آمریکا رای صادر کنند. این رسانه مالزیایی افزود: وکلای ایرانی تحریم های جاری و آتی آمریکا علیه ایران را موجب گرانی اجناس و بیکاری ایرانیان به قصد تخریب اقتصاد و ارز ایران دانستند.
‘فری مالزی تودی’ نیز گزارش داد: طبق گزارش نمایندگان ایران در این دادگاه اقدام آمریکا نقض صریح عهدنامه سال 1955 مودت ایران و آمریکا است. دادخواستی که وکلای ایرانی در دادگاه مطرح کردند براساس این معاهده بوده که همچنان معتبر است.
‘مالای سان’ دیگر رسانه مالزیایی نیز با انتشار گزارشی دراین زمینه نوشت: ایران از دادگاه بین المللی دادگستری خواست تا با صدور رای تحریم های آمریکا را تعلیق کند.
روزنامه عربی ‘رای الیوم’ نیز با اشاره به اظهارات وزیر خارجه آمریکا درباره شکایت ایران در دادگاه بین المللی لاهه از تحریم های این کشور نوشت: آمریکا هیچ ارزشی برای نهادهای حقوقی بین المللی قابل نبوده و به قلدری و زورگویی ادامه می دهد .
‘محمد جواد ظریف’ وزیر امورخارجه ایران روز دوشنبه 25 تیر اعلام کرد ایران از آمریکا به دلیل ‘نقض عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین ایران و آمریکا در سال 1955’ شکایت و جمهوری اسلامی ایران بر همین مبنا دادخواستی را به دبیرخانه دیوان لاهه تسلیم کرده است.
در پی این شکایت، دیوان بین المللی دادگستری 2 مرداد طی نامه ای رسمی خطاب به مایک پمپئو وزیر امور خارجه امریکا، به دولت واشنگتن هشدار داد از هر گونه اقدام جدید در این زمینه اجتناب کند، و ‘توجه دولتمردان کاخ سفید را به این ضرورت جلب میکند که باید در زمینه مورد دعوا (بازگشت تحریم ها) طوری عمل کند که آرای آینده دیوان که بعد از جلسه 27 اگوست (پنجم شهریور) صادر خواهد کرد، بلا اثر نشود.’
به گفته کارشناسان، این دستور، نظیر حکم موقت به توقف هرگونه اقدام متصرفانه در پرونده های مالی است و نشان دهنده حساسیت و اهمیت موضوع شکایت ایران برای دیوان بین المللی دادگستری است.
دیوان دادگستری بین المللی نهاد قضایی وابسته به سازمان ملل است که برای حل و فصل اختلاف های بین المللی تشکیل شده و گرچه آراء آن الزام آور است ولی دیوان قدرت اجرای آنها را نداشته و در موارد نادری برخی کشورها از جمله آمریکا این آراء را نادیده گرفته اند.
سفیر ایران در هلند در مصاحبه ای تصریح کرد: در صورتی که رأی به نفع جمهوری اسلامی صادر شود، شورای امنیت سازمان ملل نقش ضمانت اجرایی دارد و می‌ تواند آمریکا را مجاب به اجرای حکم کند، اما اگر حکم توسط آمریکا در شورای امنیت وتو شود، از طریق افکار عمومی می‌توان فشارها به آمریکا را ادامه داد.
‘لعیا جنیدی’ معاون حقوقی رییس جمهوری ایران اعتقاد دارد که این معاهده گرچه در سال 1955 بین دو کشور به امضا رسیده و اکنون نزدیک به 40 سال است که واشنگتن و تهران روابطی با یکدیگر ندارند اما چون هیچ یک از طرفین خروج خود را به طور رسمی از این پیمان اعلام نکرده اند، معاهده مودت همچنان به اعتبار خود باقی است.
وی همچنین در این باره تاکید کرده است: ‘پیمان مودت مکرراً در دیوان داوری ایران و آمریکا مورد استناد قرار گرفته و حتی در دادگاه‌های امریکا نیز به آن استناد شده است.’