انتظار برای ثمرچینی از «تاک» آسیایی
توسعه مناسبات و همکاری با کشورهای جنوب شرقی آسیا در چارچوب اتحادیه آسه آن مقصدی است که سال ها نگاه تحلیلگران و صاحبنظران سیاست خارجی را به خود معطوف داشته و اینک به شکلی عملی و جدی تر در دستور کار دستگاه دیپلماسی قرار گرفته است.
به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری، «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه در حاشیه اجلاس وزیران امور خارجه اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا «آ سه آن» با نخست وزیر سنگاپور دیدار و درباره مسائل منطقه ای و بین المللی، مناسبات دوجانبه و توافق هسته ای گفت وگو کرد. ظریف پیش از سفر به سنگاپور در سریلانکا به رایزنی با مقامات این کشور پرداخت.
اگرچه دیدار با مقام های سریلانکا، از جمله «مایتریپالا سیریسنا» رئیس جمهوری این کشور به دلیل تاکید بر گسترش همکاری های اقتصادی و سیاسی، به ویژه در حوزه انرژی، برای ایران حائز اهمیت است اما آنچه اکنون اهمیتی بیشتر می یابد مقصد دوم وزیر امور خارجه است. حضور ظریف در سنگاپور با هدف شرکت در نشست وزیران خارجه آسه آن و امضای پیمان مودت و همکاری، «تاک» (TAC)، صورت می گیرد.
تاک به عنوان یک پیمان صلح در سال 1976 به ابتکار عمل پنج کشور موسس آسه آن یعنی سنگاپور، اندونزی، مالزی، تایلند و فیلیپین موجودیت یافت. این پیمان که اصول آن بر صلح، همزیستی مسالمت آمیز، احترام به حاکمیت کشورها، همکاری و مقابله با تهدید و زور استوار است، به عنوان زیربنای آسه آن تعیین و پذیرش و عضویت درآن شرط لازم پیوستن پنج عضو بعدی منطقه جنوب شرق آسیا، یعنی برونئی، میانمار، ویتنام، لائوس و کامبوج، به این اتحادیه اعلام شد. تاک با طی سه مرحله اصلاحات از یک پیمان منطقه ای به فرامنطقه ای و سپس میان منطقه ای تبدیل شد به طوری که امروزه 34 کشور به همراه اتحادیه اروپا عضو آن محسوب می شوند.
ایران اقدام برای عضویت در این پیمان را از حدود دو سال قبل آغاز کرد. درخواست عضویت در جولای 2016 از سوی آسه آن پذیرفته شد و پس از آن تصمیم پیوستن به تاک مراحل مربوطه را در نهادهای داخلی ایران طی کرد و نهایتا در مرداد 1396 (جولای 2017) به تصویب مجلس رسید. با امضای این پیمان از سوی ظریف، جمهوری اسلامی ایران رسما به عضویت تاک در خواهد آمد.
حضور در این پیمان، در وهله نخست، به دلیل موقعیت اقتصادی و ژئوپولتیک منطقه آسیای جنوب شرقی و نهاد آسه آن برای اعضا از جمله ایران از اهمیت بالایی برخوردار است.
تنگه مالاکا بین سنگاپور و مالزی پس از تنگه هرمز در خلیج فارس دومین آبراهه مهم برای حمل و نقل نفت خام به شمار می رود. این تنگه کوتاه ترین مسیر را برای اتصال خلیج فارس از طریق اقیانوس هند به دریای جنوبی چین در اقیانوس آرام در اختیار صادرکنندگان نفت خام و واردکنندگان این کالای راهبردی در جنوب شرق و شرق آسیا قرار می دهد.
علاوه بر این، اقتصاد منطقه آسه آن یکی از بالاترین نرخ های رشد اقتصادی جهان را به خود اختصاص داده است. صندوق بین المللی پول در سال 2017 سرانه تولید ناخالص داخلی آسه آن را 4 هزارو 560 دلار اعلام کرد. نرخ رشد مرکب سالانه آسه آن نیز در بازه زمانی 2012 تا 2016 از رقم مربوط به کشورهای توسعه یافته ای مانند آمریکا فراتر رفت و به 4.4 درصد رسید. از طرفی، همسایگی چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان بر اهمیت منطقه جنوب شرق آسیا افزوده است.
با وجود این ، آنچه اهمیت حضور ایران را در تاک دوچندان می کند، برهه زمانی انعقاد این پیمان است. از اردیبهشت ماه گذشته (ماه می) تاکنون که «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا به صورت یکجانبه از توافق هسته ای ایران و گروه موسوم به 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه و چین به اضافه آلمان) خارج شد، جهان شاهد تقلای آمریکا از طرق مختلف به ویژه تنگ تر کردن حلقه تحریم ها در جهت محدود سازی عرصه حضور و فعالیت های سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی ایران بوده است؛ اقدامی که با مخالفت صریح و ضمنی کشورها از جمله متحدان آمریکا مواجه شد.
از زمان روی کار آمدن ترامپ در سال 2017 تاکنون، آمریکا با عدم پایبندی به تعهدات خود از چندین توافقنامه بین المللی به صورت یکجانبه خارج شده است. خروج از توافقنامه آب و هوایی پاریس، یونسکو و برجام، همچنین اعمال تحریم ها بدون تصویب سازمان ملل سبب شد تا جامعه بین المللی آمریکا را به یکجانبه گرایی متهم کند.
نشست آسه آن با حضور 32 وزیر خارجه کشورهای مختلف در سنگاپور فرصت مناسبی را برای برگزاری دیدار و گفتگوهای دوجانبه میان ظریف و همتایان وی با محوریت برجام و چندجانبه گرایی مهیا خواهد کرد.
از دید برخی صاحبنظران، الحاق ایران به پیمان مذکور زمینه ساز گفت وگوی موثر به منظور گسترش ارتباطات و همکاری ها با اعضای اتحادیه خواهد شد. به رغم این که تحقق این شرایط مستلزم صرف زمان طولانی است اما عضویت ایران در این پیمان اقدام مهمی برای حضور جمهوری اسلامی در نهادهای منطقه ای و بین المللی محسوب می شود. از سوی دیگر، عضویت در تاک می تواند بر وزن ایران در مذاکرات بین المللی بیافزاید و قدرت چانه زنی تهران را تقویت کند.
«احمد موثقی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بر این نظر است که حضور پررنگ ایران در عرصه های دیپلماسی می تواند ابزاری مناسب برای مقابله با تلاش های آمریکا در راستای به انزوا کشاندن جمهوری اسلامی باشد. از نگاه وی «تعمیق روابط و گسترش مناسبات بین المللی می تواند برگ برنده ای برای ایران در خنثی سازی اثرات منفی تلاش های واشنگتن و مانعی بر سر راه اهداف آمریکا باشد.»
وی با اشاره به همزمانی حضور «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا در نشست سنگاپور و نیز هنجارهای مسالمت آمیز حل و فصل اختلافات در آسه آن، از احتمال گشایش باب گفت و گو میان تهران و واشنگتن و نقش آفرینی کشورهای منطقه در راستای برقراری کانال ارتباطی بین ایران و آمریکا سخن گفت.
تحلیلگران همچنین از توسعه مناسبات با کشورهای آسیایی به ویژه در منطقه جنوب شرق که سه کشور مهم مسلمان را در خود جای داده به عنوان یک فرصت مناسب برای ارتقای جایگاه ایران در عرصه بین الملل یاد می کنند. در همین پیوند، برخی با انتقاد از کاستی های اقدام و عمل ایران در گسترش همکاری با کشورهای آسیای جنوب شرقی آن را نقطه ضعفی در دیپلماسی تهران می دانند. از این منظر تهران برای اصلاح این ضعف باید سیاست های پایدار را جایگزین سیاست های واکنشی سازد.
بر اساس دسته ای از مطالعات، مناسبات ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا بین سال های 1386 تا 1390، مصادف با افزایش فشارهای سیاسی غرب، جهشی قابل توجه را تجربه کرد. این پژوهش که بر اساس تحلیل داده های گمرک جمهوری اسلامی صورت گرفته و در نشریه مطالعات روابط خارجی نیز منتشر شده است، از تمرکز سیاست نگاه به شرق ایران بر چین به عنوان یکی از دلایل افول مناسبات با منطقه جنوب شرق آسیا پس از دوره مذکور نام می برد.
موثقی با برشمردن حوزه های مناسب برای همکاری میان ایران و کشورهای جنوب شرق آسیا، پیوندهای فرهنگی- مذهبی را عوامل مهمی در راستای افزایش مناسبات می داند. از نگاه وی که سال ها در حوزه اقتصاد سیاسی به پژوهش و تالیف پرداخته، نزدیک شدن تهران به کشورهای آسه آن به عنوان یک نهاد منطقه ای موفق و توسعه دیپلماسی اقتصادی با آنها، می تواند برای ایران، به ویژه در شرایط کنونی که آمریکا بر طبل تحریم ها می کوبد، گشایش اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد. این تحلیلگر معتقد است که انتقال دانش و صنعت، به ویژه فناوری های پیشرفته، جذب سرمایه گذاری خارجی، همکاری بخش های خصوصی دو طرف در زمینه های گوناگون، فعالیت در زمینه گردشگری، ساخت پالایشگاه و نیز همکاری های مالی و بانکی از جمله مهم ترین منافع ایران در توسعه مناسبات با منطقه جنوب شرق آسیا به شمار می رود.
با وجود تحلیل و اظهارنظرهای کارشناسی، به نظر می رسد برای رسیدن به دستاوردهای عینی حاصل از نشست آسه آن که تا سه روز آینده ادامه دارد، باید قدری به انتظار نشست.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید