هزینه در ترویج فرهنگ کتابخوانی، سرمایه‌گذاری است
مشاور مدیرعامل «خانه کتاب» با تاکید بر آنکه آموزش و پرورش و خانواده دو نهادی هستند که در شکل‌گیری علاقه کودکان به کتاب بیشترین تاثیر را دارند، گفت: نباید فراموش کنیم هر هزینه‌ای در زمینه فرهنگ کتابخوانی در این دو نهاد صورت گیرد، بی هیچ شکی بزرگترین سرمایه‌گذاری فرهنگی به شمار می آید.
زمانی که درباره سبد فرهنگی خانواده‌ها صحبت می‌کنیم و مقوله ترویج فرهنگ کتابخوانی را در نظر می گیریم با دو رویکرد متفاوت مواجه می شویم. نخست انتظاری که از مسئولان در راستای بازتاب سیاست‌های اجرایی شان برای حضور کتاب در سبد فرهنگی خانواده ها از طرح های حمایتی گرفته تا تبلیغ و ترویج کتاب داریم؛ و دیگر، انتظاری که مردم و نهاد خانواده‌ها در راستای ورود کتاب میان اقلام فرهنگی مصرفی شان وجود دارد. اینکه از یار مهربان چه در مسیر تربیت فرزنداشان و چه در افزایش بینش، آگاهی و دانش خودشان تا چه میزان بهره می‌برند؟
برگزاری بیست و ششمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران بهانه ای شد تا در سلسلسه گفت و گوهایی با مسوولان، دست اندرکاران و نویسندگان کشورمان درباره مسایل مبتلابه حوزه فعالیت های یارمهربان به گپ و گفت بنشینیم. برای نخستین گفت و گو، سراغ دکتر دکتر مجتبی تبریزنیا مشاور مدیرعامل «خانه کتاب» رفتیم تا از او درباره یکی از اصلی ترین دغدغه های حوزه کتاب یعنی ترویج فرهنگ کتابخوانی، اقداماتی که در این زمینه تاکنون صورت گرفته، آسیب های موجود در این مسیر و توفیقاتی که تا به حال به آنها دست یافته ایم بیشتر بدانیم. آنچه در ادامه از خاطر شما می گذرد، حاصل این گپ و گفت صمیمی است.
– جناب دکتر تبریزنیا، به عنوان اولین سوال و برای ورود به بحث، شما جایگاه کتاب را میان خانواده های ایرانی چگونه ارزیابی می کنید؟
تبریزنیا: خوشبختانه جامعه ایرانی جامعه خانواده محوری است. نهاد خانواده در فرهنگ ما از اصالت خوبی برخوردار است و کانون خانواده در فرهنگ ایرانی با گرما و مهربانی خاصی نسبت به آنچه که در سایر نقاط جهان می شنویم مواجه است که این خود مایه دلگرمی و امید به شمار می رود.
کاملا بدیهی است اگر محور کانون خانواده بر مبنای مسایل فرهنگی استوار باشد، بی هیچ شکی همراهی و همگامی با کتاب جزو لاینفک رفتار فرهنگی آن خانواده به شمار می رود. ناگفته پیداست اگر کتاب بین اعضای خانواده به عنوان کالایی مصرفی در حوزه فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد و به قولی اعضای آن خانواده با کتاب محشور باشند، قطعا فرزندان آنها هم به کتاب گرایش پیدا می‌کند.
در این میان باید به این نکته هم توجه داشته باشیم که یکی از وظایف دولت ها به ویژه بازوهای فرهنگی و آموزشی دولت ها مانند نهاد آموزش و پرورش، مسوولیت بسیار بیشتری در زمینه برقراری ارتباط انسان ها با کتاب برعهده دارند. در این میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب نیز همواره به این مهم توجه داشته اند. شاید مهمترین اقدام معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب در این زمینه اجرای طرح های حمایتی فصلی مانند طرح پاییزه یا عیدانه کتاب بود.
اجرای این طرح ملی برای برقراری ارتباط هر چه بیشتر خانواده ها با کتاب شکل گرفت و هدف و رویکردش آن بود که امکان خرید راحت تر کتاب را با منابع یارانه ای وزارت فرهنگ و ارشاد برای همه اعضای خانواده فراهم آورد تا آنها بتوانند از این فرصت استفاده کنند.
اما در مسیر جریان سازی در امر ارتباط مستمر افراد با کتاب، آنچه که لازم است اتفاق بیافتد باید در نهاد خانواده شکل گیرد. در جریان این مسیر آموزش و آگاهی خانواده ها نهادهایی مانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت آموزش و پرورش باید پیش قدم باشند.
** آمار علمی درباره جایگاه کتاب در سبد فرهنگی خانواده ها وجود ندارد
اشارات شما درست! به قول شما این مساله ای بدیهی است که فعالیت های حول محور کتاب تمامی نهادهای فرهنگی جامعه ما از وزارتخانه های آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته تا نهادهایی مانند حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و شهرداری ها بر مبحث ورود کتاب به بستر خانواده ها معطوف است. یعنی این نهادها تلاش می کنند تا کتاب بخش جدایی ناپذیر سبد فرهنگی خانواده ها و جزو کالاهایی باشد که تمامی افراد هر روز با آن برخورد داشته باشند.
اما با توجه به آنکه در حال حاضر ما در شرایط خاص اقتصادی قرار داریم و طی همین مدت مقام معظم رهبری هم در مورد فشار اقتصادی حاکم بر خانواده ها به مسایل مختلفی اشاره فرمودند، آیا باید نگران این مساله باشیم که در این شرایط، کتاب به یکی از قربانیان سبد فرهنگی خانواده ها تبدیل شود؟
به بیانی دیگر آیا در سال‌های اخیر و میان فعالیت نهادهایی که شما به آنها اشاره کردید آیا اقداماتی صورت گرفته که بتوانیم با اطمینان بگوییم امروز کتاب در تمامی خانواده‌های ما به عنوان یک کالای اساسی در حوزه مسایل فرهنگ خانواده وجود دارد و هیچ اتفاقی به حذف آن از سبد فرهنگی خانواده ها منتتج نخواهد شد؟
– تبریزنیا: اگر بخواهم پاسخ شما را به شکل علمی بدهم باید صادقانه بگویم من به یاد ندارم در این خصوص پیمایشی یا آمارگیری مشخصی صورت گرفته باشد! اما اگر در پاسخ شما به تجربیات کاری ام استناد کنم باید بگویم تاکنون در زمینه برنامه های کلان فرهنگی اقدامات اصولی برای آنکه کتاب به کالای اساس میان محصولات فرهنگی خانواده ها بدل شود صورت نگرفته است. و یا داشته هایی مانند کاهش شمارگان کتاب بتواند به عنوان یکی از نشانه های این مساله به شمار آید که استقبال از کتاب آنگونه که مسوولان انتظار دارند صورت نمی گیرد.
اما بر اساس همین مشاهدات و تجربیات می توانم با صدای بلند بگویم که نشانه های خرید کتاب در میان خانواده های ایرانی با تمام شدت و ضعف های موجود در حرکت اقتصادی جامعه همواره وجود داشته است و هیچگاه این حرکت قطع نشده است، که این مساله به خودی خود نشان می دهد که خرید کتاب نزد خانواده های ایرانی به عنوان یک عادت فرهنگی به شمار می رود.
به عنوان مثال یکی از ویژگی های نمایشگاه کتاب حضور پرشور خانواده‌هاست. یعنی آنکه خانواده‌ها دوست دارند در این محیط فرهنگی حضور و مشارکت داشته باشند و بر همین اساس است که ما هر ساله شاهد حضور گروه کثیری از عموم مردم از سراسر کشور برای شرکت در نمایشگاه کتاب هستیم.
نکته دیگر که در راس مساله همراهی با کتاب در جامعه ما قرار می گرد به ریشه های تمدنی و میراث ایرانی باز می گردد.
همراهی با یار مهربان میراث عظیمی است که در فرهنگ ایرانی وجود داشته است. به عنوان مثال می خواهم به همراهی همیشگی ایرانیان با کتاب هایی چون شاهنامه گرفته تا دیوان حافظ و مثنوی اشاره کنم که همه اینها نشان می دهد که ایرانیان چه پیشینیه یا در تولید کتاب و استفاده از آن به عنوان کالایی اساسی در حوزه فرهنگ و تمدن خود داشته اند.
در دوره‌های قدیم که رسانه‌ها اینقدر فراگیر نبود، به خصوص در زمستان‌ها محفل های شاهنامه خوانی و مثنوی خوانی میان خانواده های ایرانی وجود داشت. شاید این دست از رفتارهای فرهنگی به دلیل شرایط جامعه معاصر یا شرایط سال‌های اخیر و مسایل سیاسی و اجتماعی مقدار رنگ باخته باشد و یا با حضور رسانه های رنگارنگ دیجیتال و فضای مجازی در میان اعضای خانواده، انس و ارتباط با کتاب کمرنگ‌تر شده باشد.
از سوی دیگر و باز هم طبق آمار، طی دو، سه سال اخیر و با اجرای طرح های یارانه ای فصلی در حوزه کتاب، استقبال و اقبال به کتاب و خرید کتاب رشد چشمگیری داشته است. همچنین از قول یکی از ناشران معتبر شنیدم که اتفاقا هر زمانی که بار مسایل اقتصادی و اجتماعی بر شانه های مردم سنگین تر می شود، اتفاقا جامعه ایرانی به کتاب توجه بیشتری داشته اند.
** سهولت دسترسی به کتاب طی تفاهم نامه ای با پست
آقای تبریزنیا، در بخش ابتدایی این گفت و گو به مساله همراهی تمامی نهادهای فرهنگی – هنری برای تحقق سیاست های کلان اجرایی در زمینه فراگیری یار مهربان میان افراد جامعه اشاره داشتید. اما پرسشم این بار معطوف به نهادی به نام «خانه کتاب» است، محلی که شما در آن مشغول فعالیت هستید.
این نهاد به عنوان یکی از مهمترین مراکز سیاستگذاری کتاب و بازوی اجرایی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه یارمهربان به شمار می آید. آیا در این نهاد تفاهم نامه هایی که الزام عملی داشته باشند نه آن دسته از تفاهم نامه هایی که تنها به عنوان بیلان فعالیت مدیران به حساب می آید، برای نهادینه کردن فرهنگ کناب و کتابخوانی در جامعه با سایر نهادهای فرهنگی مانند وزارت آموزش و پرورش منعقد شده است.
به عنوان مثال آبا با نهادی مانند وزارت آموزش و پرورش که سرمایه انسانی 10، 11 میلیونی دانش آموزان را در اختیار دارد از این جنس تفاهم نامه ها برای اجرای طرح کلان رد حوزه تریوج فرهنگ کتاب و کتابخواین به امضا رسیده است؟
– تبریزنیا : بسیاری از تفاهم نامه ها به منظور هم افزایی است تا بتوانیم به واسطه آنها راهکارهای عملیاتی را پیدا کنیم.
خوشبختانه ما در هفته کتاب تفاهمنامه های مختلفی را امضا خواهیم کرد که یکی از مهمترین آنها تفاهم نامه با شرکت پُست است. براساس این تفاهمنامه مقرر شده تا هزینه‌هایی که برای توزیع و ارسال کتاب وجود دارد با تخفیف های ویژه ای همراه باشد تا به توزیع مناسب تر و ارزانتر کتاب برای دستیابی راحت تر به آن برسیم.
** ترویج خرید کتاب، مبنای طرح های حمایتی
– ایرنا : در حوزه ظرفیت ها و استقبال جامعه ایرانی از کتاب با تمام فراز و فرودهایش با شما موافق هستم. با این مقدمه اینجا این پرسش مطرح می شود که نهادهای متولی امر فرهنگ از جمله معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب چه برنامه های برای استفاده حداکثری از این ظرفیت موجود دارند. اگر صریح تر بخواهم پرسشم را مطرح کنم؛ چه اتفاقاتی قرار است رخ دهد تا بتونیم این شرایط را برای دوستانی که علاقه مند به کتاب هستند آسان‌تر کنیم؟
– تبریزنیا : مهمترین اقدام تلاش برای هم افزایی همکاری نهادهای مختلف با یکدیگر است. به خصوص با تأکیدی که امسال بر تشکل های صنفی نشر متمرکز شده است. در حقیقت رویکردمان این است که تلاش کنیم هرچه بیشتر این جشن را از بافت برنامه های دولتی خارج کنیم و آن را به رویداد مردمی بدل کنیم. یکی از رویکردهای کلان و عملی که ما در خانه کتاب حداقل برای بیست و ششمین دوره هفته کتاب در نظر گرفته ایم برگزاری طرحی به نام «چهل نویسنده، چهل مدرسه» است. در این طرح نویسندگان حوزه کودک در اقصی نقاط کشور را به مناسبت چهلمین سال انقلاب به مدارس می فرستیم تا درباره کتاب با کودکان و دانش آموزان گفتگو کنند.
همچنین استفاده کردن از سایر هنرها مانند سینما برای معرفی هر چه بیشتر کتاب به عنوان یاری جدا نشدنی در مسیر ارتقای سطح کیفی جامعه. ببینید اگر سینمای ما هم به سمت اقتباس ادبی حرکت کند ما چقدر می توانیم تولید فرهنگی داشته باشیم.
** ترویج کتاب با دو بازوی آموزش و پرورش و خانواده
در انتها چشم انداز شما از آینده کتابخوانی در کشور چیست؟
– تبریزنیا : بار دیگر تاکید می کنم که آموزش و پرورش و خانواده دو نهادی هستند که در شکل گیری علاقه کودکان به کتاب بیشترین تاثیر را دارد و نباید فراموش کنیم که هر هزینه ای در زمینه فرهنگ کتابخوانی در این دو نهاد صورت گیرد در حقیقت سرمایه‌گذاری فرهنگی به شمار می آید و بی هیچ شکی جواب خواهد داد. اگر افزایش نرخ مطالعه در کشور نیازمند گسترش فرهنگ کتابخوانی میان عموم افراد جامعه باشد، باید نقطه هدف برنامه های کلان فرهنگی بر این دو نهاد مهم اجتماعی استوار باشد.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
