سیستان و بلوچستان و خشکسالی و آسیب های وارد شده به آن
تداوم خشکسالی های 2 دهه در سیستان و بلوچستان سبب افت آب های زیر زمینی و خشک شدن قنات های متعدد و در نتیجه از بین رفتن زیر ساخت های بخش کشاورزی و نابودی اکوسیستم طبیعی در سطح وسیعی از اراضی کشاورزی این استان شده است.
اهمیت خاک به عنوان سرمایه ملی اگر بیشتر از آب و هوا نباشد کمتر از آن ها نیست، آب و خاک منابع پایه تولید در بخش کشاورزی هستند که بدون آنها تولید در این بخش امکانپذیر نخواهد بود.
کمبود آب یکی از عوامل محدود کننده اصلی توسعه فعالیت های اقتصادی در دهه های اخیر و آینده به شمار می رود.
کشور ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار گرفته است و استان سیستان و بلوچستان نیز به عنوان پهناورترین استان کشور با مساحتی بیش از 187 هزار و 502 کیلومتر مربع با متوسط بارش نرمال سالیانه 103 میلی متر و دارا بودن 400 هزار هکتار اراضی با قابلیت کشت از نظر اقلیمی در گروه خشک و فراخشک قرار دارد.
این استان دارای ویژگی های اقلیمی خاص از جمله دارا بودن بیشترین میزان تبخیر سالانه کشور، بارندگی اندک، پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارندگی ها، دامنه زیاد تغییرات دما در شبانه روز، وزش بادهای موسمی و فصلی با شدت و تداوم زیاد از جمله بادهای 120 روزه سیستان است که در بخش های وسیعی دچار کم آبی بوده و تداوم کم آبی ها به صورت دوره ای منجر به وقوع خشکسالی های سهمگین شده به طوری که علاوه بر تخریب زیر ساخت های بخش کشاورزی منجر به نابودی اکوسیستم طبیعی و نیز محیط زیست انسانی منطقه شده است.
از آنجایی که کشاورزی شغل و معیشت قالب مردم ساکن در این استان محسوب می شود، استفاده صحیح و بهینه از منابع پایه آب و خاک ضرورت انکار ناپذیر است به همین سبب در برنامه ریزی ها اعم از ذخیره، انتقال، توزیع و مصرف آب در بخش کشاورزی باید کاملا هوشمندانه عمل شود.
از منظر کارشناسان؛ حفاظت از منابع آبی و اعمال مدیریت صحیح در بهره برداری از منابع در بخش کشاورزی استان از اهمیت ویژه ای برخوردار است به طوری که در چنین شرایطی تنها راهکار برای حل این مشکل بهره گیری موثر و بهینه از منابع محدود آب و بهبود بهره وری در این بخش خواهد بود.
** افزایش بازدهی آب، راهکار استفاده بهینه از منابع موجود
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: انجام اقدامات زیربنایی در داخل مزارع برای بهبود راندمان های آبیاری و بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی از جمله اقدامات و عوامل فنی موثر بر افزایش بازدهی مصرف آب محسوب می شوند.
‘مجتبی پیری’ افزود: با توجه به اینکه مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی متولی اجرای اقدامات زیر بنایی است، اقدامات مختلفی نظیر ساخت انواع سیستم های آبیاری درون مزارع، ساخت و توسعه شبکه های آبیاری و زهکشی، ساخت کانال های آبیاری، اصلاح و بهبود سامانه های آبیاری سطحی، تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی و ساخت جاده های دسترسی را اجرا کرده است.
وی با اشاره به عملکرد مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان از سال 90 تاکنون گفت: با توجه به اهمیت این حوزه، اجرای سیستم های نوین آبیاری در 33 هزار و 240 هکتار، تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی در سطح 23 هزار و 100 هکتار و ساخت جاده های دسترسی به مزارع 120 کیلومتر انجام شده است.
پیری افزود: مرمت و بازسازی هزار و 113 رشته قنات، ساخت کانال و پوشش انهار سنتی به طول 418 کیلومتر، ساخت 652 باب استخرهای ذخیره آب، حفر و تجهیز هزار و 736 حلقه چاه کشاورزی، لایروبی پنج میلیون و 611 هزار و 20 متر مکعب انهار درجه سه و چهار سیستان از دیگر اقدامات این حوزه محسوب می شوند.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان، احیا و مرمت 2 میلیون و 313 هزار و 140 متر مکعب بند سارها و انتقال آب با لوله به 720کیلومتر از مزارع کشاورزی را از دیگر اقدامات مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان عنوان کرد.
** گذری بر مسائل و مشکلات آب و خاک سیستان و بلوچستان
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: تداوم خشکسالی های پی در پی موجب افت سطح آبهای زیرزمینی و خشک شدن قنات های متعدد در سطح استان شده است.
‘جعفر زربافتی’ ادامه داد: همچنین مجهز نبودن چاه های کشاورزی به کنتور حجمی و یا عدم استفاده مناسب از کنتور حجمی باعث افزایش میزان برداشت آب از منابع زیر زمینی شده است.
وی استفاده نشدن بهینه از سدهای استان به دلیل کامل نشدن خطوط انتقال آب سد، کنترل نشدن آب های سطحی و روان آب ها و تبخیر شدید از مخازن سدها و منابع آب ذخیره شده استان را از دیگر مشکلات حوزه آب سیستان و بلوچستان برشمرد.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان بر مسدود شدن افزون بر هشت هزار چاه غیر مجاز حفر شده در استان تاکید کرد.
زربافتی کمبود پیمانکاران بومی برای اجرای سیستم های نوین آبیاری، فقدان اعتبار برای نگهداری و مرمت پروژه های از قبل اجرا شده، کمبود نیروی متخصص و فنی در حوزه آب و خاک در استان و عدم استفاده برخی کشاورزان از تسهیلات بهره دار با توجه به اعتقادات مذهبی را از دیگر مشکلات حوزه آب استان عنوان کرد.
وی برای رفع مشکلات این حوزه راهکارهای مختلفی نظیر افزایش سهم دولت در اجرای سیستم های آبیاری نوین با توجه به افزایش قیمت ها در بخش های تولید لوله و اتصالات، ایجاد ردیف اعتباری و تامین اعتبار و سرمایه گذاری برای طرح هایی که در کاهش تبخیر آب اثر دارند و ایجاد ردیف اعتباری مستقل و تامین اعتبار برای استفاده از آب دریا برای مصارف کشاورزی در جنوب استان را پیشنهاد کرد.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان افزود: همچنین تامین تسهیلات بدون بهره یا کم بهره برای اجرای طرح های کشاورزی برای استفاده بهینه از منابع آبی، کنترل روان آب های سطحی و ایجاد ساز و کار قانونی برای استفاده از ظرفیت نیروی انسانی فارغ التحصیل دانشگاهی در اجرای طرح های آب و خاک از طریق واگذاری بخشی از امور اجرایی با توجه به نیروی انسانی کم موجود در بخش فنی و مهندسی از دیگر پیشنهادات در این حوزه است.
زربافتی ادامه داد: توجه جدی به مدرن سازی انواع روش های آبیاری سطحی موجود در مزارع با توجه به اندک بودن اعتبارات در بخش های تجهیز و نوسازی اراضی، منظور کردن اعتبار از محل ردیف شبکه های آبیاری و زهکشی برای اجرای طرح های زهکشی و اجرای شبکه های انتقال و توزیع آبیاری در سطح مزرعه و اجازه استفاده استان از اعتبارات سامانه های نوین آبیاری از دیگر پیشنهادات است.
وی منظور کردن ردیف اعتباری برای اصلاح و بهبود سیستم های آبیاری تحت فشار اجرا شده در سال های گذشته و تشکیل کمیسیون تعیین تکلیف چاه های غیر مجاز را از دیگر پیشنهادات در حوزه آب استان عنوان کرد.
** ضرورت اجرای سامانه های آبیاری تحت فشار
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان نیز اهمیت بکارگیری سامانه های آبیاری نوین را مورد تاکید قرار داد و گفت: با توجه به قرار گرفتن ایران و بویژه این استان در مناطق خشک و نیمه خشک کره خاکی و مشکل کم آبی و بحران آب و از سوی دیگر افزایش روزافزون جمعیت و تامین امنیت غذایی و محدود بودن منابع آب باید سعی شود تا از آبیاری سنتی فاصله گرفته و با آبیاری مدرن و مکانیزه ضمن صرفه جویی در مصرف آب، راندمان تولید را افزایش دهیم.
سید ‘میثم میرکاظمی’ افزود: این سازمان تاکنون 33 هزار و 240 هکتار آبیاری تحت فشار در استان اجرا کرده است.
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان با اشاره به تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی گفت: یکی از دلایل مهم و موثر بر کاهش تولید در وضع موجود، عدم تسطیح اراضی و یکپارچه کردن آنهاست.
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان با اشاره به تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی گفت: یکی از دلایل مهم و موثر بر کاهش تولید در وضع موجود، عدم تسطیح اراضی و یکپارچه کردن آنهاست.
میر کاظمی افزود: این مشکل به اشکال مختلف نظیر تلفات بذر در حین کاشت و عدم یکنواختی در سبز شدن محصول، آب گرفتگی در نقاطی از مزرعه و خشک شدن بذر و جوانه های آن در نقاط بلند و هدر رفت بیشتر آب درسطح مزارع قابل مشاهده است که در مجموع کاهش تولید را به دنبال دارد.
وی ادامه داد: همچنین ازطرفی کوچک بودن اراضی و عدم یکپارچگی آنها کاربرد ماشین آلات در امر کشاورزی را مشکل کرده است.
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان افزود: این سازمان عملیات اجرایی طرح تجهیز و نوسازی اراضی را در سطح 23 هزار و 100 هکتار از سال 90 تاکنون اجرا کرده است که نتیجه آن صرفه جویی در مصرف آب به مقدار 65/34 میلیون متر مکعب بوده است.
میر کاظمی با اشاره به اهمیت ساخت جاده های دسترسی به مزارع گفت: بیشتر زمین های کشاورزی و طرح های واگذاری به منظور توسعه بخش کشاورزی خارج از محدوده راه های ارتباطی بین شهری واقع شده‌اند.
وی افزود: این امر با تحمیل هزینه حمل بالای محصولات کشاورزی و تاخیر در انتقال محصولات به بازار مصرف باعث ایجاد خسارت و ضرر و زیان فراوانی به کشاورزان شده است که در این راستا مدیریت آب و خاک و امور فنی مهندسی طرح ساخت جاده های دسترسی به مزارع کشاورزی را در دستور کار قرار داده است.
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان افزود: بیش از 120 کیلومتر جاده دسترسی به مزارع کشاورزی در استان از سال 90 تاکنون ساخته شده است.
**سیستان و بلوچستان جزو استان های قنات خیز
کارشناس قنوات سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان گفت: این استان جزو استان های قنات خیز کشور محسوب می شود به گونه ای که رتبه ششم کشور در تعداد و رتبه چهارم در وابستگی به آب قنات را دارد.
‘مهدی خاشی’ افزود: هزار و 925 رشته قنات با 2 هزار و 327 کیلومتر طول در سیستان و بلوچستان وجود دارد که بیشترین آنها مربوط به شهرستان های خاش، نیکشهر، سراوان و ایرانشهر است.
وی گفت: سیستان و بلوچستان از مناطق خشک و کم باران کشور است که شرایط جغرافیایی و اقلیمی موجود و نبود منابع آب سطحی سبب گسترش فناوری قنات در گستره پهناور استان شده است.
کارشناس قنوات سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان گفت: این سازمان در اجرای طرح مرمت و بازسازی قنوات تاکنون هزار و 200 کیلومتر را اجرا کرده است.
وی با بیان اینکه از سال 90 تاکنون هزار و 113 رشته قنات در استان مرمت شده است، ادامه داد: بازسازی هزار و 127 کیلومتر دیگر باقی مانده است که از این مقدار 360 کیلومتر نیاز مبرم به مرمت و بازسازی دارند.
خاشی افزود: با توجه به گستردگی و پراکنش قنوات استان می طلبد که با مشارکت بهره برداران و افزایش اعتبارات دولتی طرح مرمت قنوات با جدیت بیش از پیش پیگیری و اجرا شود تا بهره گیری از این موهبت بزرگ که منشاء برکات بیشمار در کشاورزی استان است به شرایط مطلوب خویش نزدیک شود.
**احداث کانال و پوشش نهرهای سنتی
کارشناس جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان گفت: با توجه به محدودیت شدید منابع آب در استان وجود کانال های انتقال آب سنتی که در گذشته به صورت خاکی اجرا می شده است، باعث هدر رفت شدید آب در مسیر انتقال آب به مزرعه می شود.
‘محمد شهریاری’ افزود: در این زمینه بیش از 50 درصد آب از طریق نشت، نفوذ و تبخیر از دسترس خارج می شود.
وی بیان کرد: این سازمان در راستای استفاده بهینه از منابع آبی و افزایش راندمان نسبت به احداث افزون بر 418 کیلومتر کانال آبیاری عمومی و پوشش انهار سنتی از سال 90 تاکنون اقدام کرده است.
وی بیان کرد: این سازمان در راستای استفاده بهینه از منابع آبی و افزایش راندمان نسبت به احداث افزون بر 418 کیلومتر کانال آبیاری عمومی و پوشش انهار سنتی از سال 90 تاکنون اقدام کرده است.
کارشناس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان با اشاره به اهمیت ساخت استخرهای ذخیره آب گفت: به دلیل وجود بیش از هزار و 900 رشته قنات و 6 هزار حلقه چاه در استان که بر اثر بحران خشکسالی با مشکل کم آبی مواجه شده، ساخت استخرهای ذخیره آب از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی افزود: در این راستا در سالهای اخیر 652 باب استخر ذخیره آب به حجم 97 هزار متر مکعب در سطح استان ساخته شده است.
**حفر و تجهیز چاهک های کشاورزی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان گفت: برای استفاده بهینه و به موقع از آبهای زیرزمینی و تامین آب مورد نیاز باغ ها در سطوح کوچک و در مواقع بحرانی می توان از حفر چاهک های کشاورزی استفاده کرد.
وی، تامین آب مورد نیازگلخانه ها، دلگرمی کشاورزان، ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها و امکان کشت برخی محصولات از قبیل گندم، جو و سبزی در سطوح محدود را از مهمترین مزایای حفر چاهک عنوان کرد.
پیری افزود: این سازمان در سال های اخیر اقدام به حفر و تجهیز هزار و 736 حلقه چاهک کشاورزی در سیستان و بلوچستان کرده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان با اشاره به اهمیت لایروبی انهار گفت: این سازمان در سال های اخیر اقدام به پنج میلیون و 611 هزار و 20 متر مکعب انهار درجه سه و چهار در منطقه سیستان کرده است.
پیری افزود: استمرار این طرح می تواند نقش مفیدی در کشاورزی منطقه داشته باشد.
وی، احیا و مرمت 2 میلیون و 313 هزار و 140 متر مکعب بند سارها در سال های اخیر را از دیگر اقدامات این سازمان در راستای حفاظت از منابع موجود آب و خاک عنوان کرد.
**انتقال آب با لوله به مزارع کشاورزی
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گفت: با بررسی های انجام شده، از آنجایی که طول خط انتقال آب از چاه ها و قنوات به وسیله انهار سنتی تا سر مزارع به طور متوسط بین 500 تا 700 متر است، به دلیل نفوذ و تبخیر زیاد انهار سنتی بین 30 تا 50 درصد آب هنگام انتقال هدر می رود.
پیری افزود: به منظور جلوگیری از هدر رفت آب، سازمان جهاد کشاورزی از سال 90 تاکنون اقدام به اجرای 720 کیلومتر خطوط انتقال آب با لوله به مزارع کشاورزی کرده است که باعث صرف جویی 9 میلیون متر مکعب آب شده است.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید