رای شماره ۵۶۳۸۰۶ هيات عمومی ديوان عدالت اداری

با موضوع: بندهاي ۱ ، ۲ و ۶ از دستورالعمل تعيين رتبه هاي اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسي ارشد ورودي ۱۳۹۴ و بعد مصوب جلسه مورخ ۷/۱۱/۱۳۹۶ شوراي تحصيلات تکميلي دانشگاه علامه طباطبايي ابطال نشد

بسمه تعالی

مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران

یک نسخه از رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با شماره دادنامه ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۶۳۸۰۶مورخ /۸ /۳ ۱۴۰۳ با موضوع: «بندهای ۱ ، ۲ و ۶ از دستورالعمل تعیین رتبه های اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد ورودی ۱۳۹۴ و بعد مصوب جلسه مورخ ۷/۱۱/۱۳۹۶ شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبایی ابطال نشد» جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال میگردد.

مدیرکل هیأت عمومی و هیأتهای تخصصی دیوان عدالت اداری ـ یداله اسمعیلی فرد

تاریخ دادنامه: ۱۴۰۳/۳/۸ شماره دادنامه: ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۶۳۸۰۶

شماره پرونده: ۰۲۰۳۳۱۰

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای امیرهادی امیری

طرف شکایت: دانشگاه علامه طباطبائی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بندهای ،۱ ۲ و ۶ از دستورالعمل تعیین رتبه های اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد ورودی ۹۴ و بعد، مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۷ شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبائی

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی و لایحه تکمیلی ابطال بندهای ۱، ۲ و ۶ از دستورالعمل تعیین رتبه های اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد ورودی ۹۴ و بعد، مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۷ شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه علامه طباطبائی را خواستار شده و در مقام تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است:

“اینجانب امیرهادی امیری فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی (ارتباطات) دانشگاه علامه طباطبائی تهران به تاریخ ۱۴۰۱/۶/۳۰ ازاین دانشگاه با معدل کل ۱۸/۶۴ و نیز معدل پایان نامه ۱۸ رتبه دوم را کسب نموده ام و لکن به علت مواجهه با اپیدمی کرونا در سراسر کشور و تعطیلی تمام مراکز دانشگاهی و علمی به مدت ۲ سال، مجبور شدم دو ترم از مرخصی تحصیلی استفاده نموده و در آخرین ترم مجاز در نیم سال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۱ـ۱۴۰۰ با معدل ۱۸ فارغ التحصیل شدم پس از مراجعه به مرکز دانشگاهی جهت اخذ مدرک رتبه برتری به واسطه کسب معدل دوم آموزشی و معدل دوم پایان نامه، دانشگاه از اعطای این گواهی به بنده ممانعت ورزیده و رتبه بنده را بر اساس یک دستورالعمل خودنوشته بدون مستند در میان ۱۱ نفر، رتبه ۷ و یا ۸ لحاظ نمود (به دلیل یک ترم مرخصی و طول کشیدن مدت دفاع).

بنابراین استدلالات خود در جهت تناقض و تعارض مقرره مربوطه با قانون اساسی و قوانین عادی وزارت علوم و برنامه های آموزشی به شرح ذیل معروض میدارم .

۱ـ این دستورالعمل و شیوه نامه، تعیین رتبه برتر است و رتبه و معدل برتر قاعدتًا معدل برتر و بالاتر است و نه هیچ عنصر و مؤلفه دیگر، که عنوان و مولفه میزان سنوات به طور غیر قانونی در آن گنجانده شده است و این مطلب خلاف اصل ۱۳۸ قانون اساسی و خارج از حدود صلاحیت مرجع تصویب کننده مقرره است.

۲ـ طبق بند ۵ در بخش ج ماده ۲ قانون وظایف و تشکیل وزارت علوم، برنامه ریزی برای شناسایی و حمایت از شکوفایی استعدادهای درخشان و هدایت آنها به سمت اولویتهای راهبردی کشور از وظایف این وزارتخانه میباشد که دستورالعمل مصوب دانشگاه دقیقًا خلاف منویات و منطوق و مفهوم این قانون و اهداف تعریف شده برای حمایت از استعدادهای برتر دانشگاهی است.

۳ـ این دستورالعمل در تعارض آشکار با ماده ۶۴ قانون برنامه پنج ساله توسعه اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی کشور مصوب ۱۴۰۰ـ۱۳۹۶ بوده که به منظور تسهیل ادامه تحصیل برگزیدگان علمی و تحقیقی و آموزشی است و باعث محدودسازی و انحصارگرایی در تعیین رتبه های برتر دانشگاهی و عدم رشد و تعالی استعدادهای آنهاست .

۴ـ مقرره موردنظر مخالف بند ۲ سیاستهای حمایت و هدایت استعدادهای درخشان در جلسه ۴۱۹ مورخ ۱۳۷۷/۲/۲۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی است که وزارت علوم و دانشگاه ها را ملزم نموده است در جهت حمایت و هدایت و تحت پوشش قراردادن کلیه استعدادهای درخشان شناسایی شده اقدام عملی نماید، که با این مقرره در واقع استعداد و رتبه برتری نه تنها مورد حمایت قرار نگرفته بلکه به طور غیر قانونی توسط شیوه نامه منظور، مورد تبعیض و اجحاف قرار گرفته است .

۵ ـ این مقرره به طور وضوح ناقض بند ۹ اصل ۳ قانون اساسی مبنی بر رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادله برای همه در تمام زمینه های مادی و معنوی است که با این مقرره اصل اساسی و بنیادین قانون عالی کشور مورد خدشه و ایراد قرار گرفته است. دانشگاه با بازی با کلمات قصد انحراف افکار از بحث غیرقانونی بودن و خارج از صلاحیت تصویب بودن دستورالعمل مزبور را داشته و با استخدام کلمات مترادف و بدون بار حقوقی «لغت رتبه برتر یا معدل برتر»، سعی در تبرئه خویش از پذیرش مسئولیت خطیر پاسخ گویی شفاف داشته است. آنچه هویداست آن است که براساس عرف رایج دانشگاهی و آموزشی ایران، از ابتدای تحصیل یک ایرانی در مدرسه و دبیرستان و بعدًا دانشگاه، آنچه معیار و مالک انتخاب استعداد برتر و یا رتبه برتر میباشد، معدل آموزشی و کار تحقیقی و پژوهشی انجام گرفته بوده و هست. کما اینکه در قوانین مربوط به سنجش و پذیرش، در تمام مقاطع تحصیلی آزمونهای استخدامی و کانونهای وکلای دادگستری، معیار و ملاک اصلی و شاخص تعیین معدل بالاتر و رتبه برتر، نمره اکتسابی بیشتر و تراز بالاتر نسبت به سایرین بوده و هست.

در بند ۴ دستورالعمل، خود دانشگاه نیز به صراحت اشعار داشته که حد نصاب میانگین کل برای تعیین رتبه برتر معدل کل ۱۷ و اخذ درجه پایان نامه عالی یا بسیار خوب است و اشاره ای به مدت سنوات نداشته و ندارد و عنوان میدارد که فقط درصورت داشتن شرایط برابر در معدل و درجه پایان نامه، ملاک بعدی تعداد ترم و سنوات آموزش دانشجوست. پس ادعای این موضوع که تعداد ترم و سنوات، تأثیر مستقیم و اساسی در تعیین رتبه برتری دارد خلاف واقع مفاد دستورالعمل غیرقانونی خود دانشگاه مربوطه میباشد. ضمنًا در بند ۶ دستورالعمل اشاره میکند که گواهی رتبه برتری زمانی صادر خواهد شد که تمامی دانشجویان هم رشته و هم ورودی با رعایت بندهای ۱ و ۲ مقرره، دانش آموخته شوند. یعنی تلویحًا و به طور ضمنی سنوات مجاز را به رسمیت شناخته و قبل از طی سنوات مجاز، اجازه صدور و تعیین رتبه برتر را نداده است. ولکن دانشگاه قبل از فارغ التحصیلی بنده اقدام به صدور گواهی رتبه برتری به دیگر دانشجویان با معدل بسیار پایین تر و پایان نامه با درجه نازلترین به صرف یک ترم فارغ التحصیلی زودتر نموده که خلاف نص مصرح خود دستورالعمل مصوبشان میباشد. ایضًا طبق تبصره ۱ بند ۶ مقرره که با وجود معدل بالای بنده در میان ۱۱ نفر هم رشته و هم رتبه پس از ترم سوم با معدل ۱۸/۶۴ و مشخص بودن بالاترین معدل ها که بنده نفر دوم آن میباشم و نیز درجه پایان نامه خیلی خوب و داشتن مقاله پژوهشی، دانشگاه در اقدامی خلاف قانون تدوینی خود و با ایراد تبعیض ناروا، گواهی رتبه برتری را برای دیگر دانشجویان با معدل به مراتب کمتر از بنده و درجه پایاننامه پایینتر صادر نموده است. درخصوص معدل برتر و رتبه برتر، اولاً در هیچ دانشگاهی و نهاد آموزشی در ایران معدل برتر و رتبه برتر از هم جدا نبوده و درهم تنیده اند و بعضًا دارای مفهوم و معنای یکسان و واحدند. همچنین این دستورالعمل از هیچ قانون بالادستی و مافوق خود تبعیت نداشته و در تناقض فاحش با قانون تشکیل وزارت علوم و قوانین برنامه توسعه فرهنگی و علمی و نیز قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که هرگز اجازه قانون نویسی و مقررات گذاری را خارج از صلاحیت به دانشگاه نداده است. و در آخر با توجه به ایرادات و مشکالت وارده مستند به اصل ۱۷۰ و ۱۷۳ قانون اساسی و مطابق بند ۱ ماده ۱۲ قانون دیوان عدالت اداری مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰ تقاضای ابطال بندهای ۱، ۲ و ۶ از دستورالعمل را به علت نقض اصل ۱۳۸ قانون اساسی و خارج از حدود صلاحیت بودن مرجع تصویب و نیز با استناد به بند ۹ اصل ۳ قانون اساسی و ایراد تبعیض ناروا در حق عموم دانشجویان، مستدعی و خواهشمندم.

متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:

“«دستورالعمل تعیین رتبه های اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد ورودی های ۹۴ و بعد از آن دانشگاه علامه طباطبائی مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۱۷ شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه»

۱ـ پس از گذشتن، ۵ نیمسال تحصیلی (بدون در نظر گرفتن دروس پیش نیاز) از هر ورودی در هر کد رشته محل و با احتساب مجموع ظرفیت های دوره روزانه و شبانه رتبه بندی میشود.

۲ـ در خصوص رشته هایی که طبق مصوبه شورای عالی برنامه ریزی سنوات تحصیلی ۵ نیمسال پیش بینی شده است، رتبه بندی پس از گذشت۶ نیمسال تحصیلی، (بدون در نظر گرفتن دروس پیش نیاز) از هر ورودی در هر کد رشته محل و با احتساب مجموع ظرفیتهای دوره روزانه و شبانه صورت میگیرد.

………..

۶ ـ گواهی رتبه زمانی صادر خواهد شد که تمامی دانشجویان هم رشته و هم ورودی با رعایت بندهای ۱ و ۲ دانش آموخته شده باشند.

تبصره ۱: در صورت گذراندن تمام واحدهای درسی آموزشی در هر کد رشته محل در یک ورودی براساس سرفصل مصوب و محرز بودن رتبه نفرات قبلی میتوان بدون رعایت فارغ التحصیلی سایر هم ورودی ها، برای دانشجوی فارغ التحصیل متقاضی گواهی رتبه صادر کرد.

تبصره ۲: در موارد استثنایی در صورت یکسان بودن میانگین کل، رتبه بندی ابتدا با در نظر گرفتن درجه دفاع از پایان نامه و در صورت یکسان بودن میانگین کل و درجه دفاع از پایان نامه، با توجه به نیمسال های سنوات تحصیلی (بدون در نظر گرفتن سنوات پیش نیاز) صورت میگیرد.

تبصره ۳: در صورت یکسان بودن میانگین کل، درجه دفاع از پایان نامه و نیمسالهای سنوات تحصیلی (بدون در نظر گرفتن سنوات پیش نیاز)، برای هر دو نفر گواهی رتبه صادر خواهد شد.”

در پاسخ به شکایت مذکور، رییس دانشگاه علامه طباطبائی به موجب لایحه های شماره ۱/۰۲/۱۶۴ ـ ۱۴۰۲/۶/۲۲ و ۱/۰۲/۲۴۷ ـ ۱۴۰۲/۹/۷ به طور خلاصه توضیح داده است:

“ـ برابر آیین نامه جامع مدیریت دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری که در جلسه ۶۸۴ مورخ ۱۳۸۹/۱۲/۱۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی و بنا به پیشنهاد مورخ ۱۳۸۹/۱۱/۱۱ وزیر علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب رسیده است؛ موضوع حاضر در صلاحیت تشکیلات داخلی دانشگاه بوده و مصوبه معترضعنه نیز در راستای «ارزیابی و پایش دانشجویان» تدوین شده است.

مصوبه معترض عنه توسط شورای تحصیلات تکمیلی تصویب شده و سپس در شورای دانشگاه تأیید شده است. گفتنی است این دو نهاد صلاحیت خود را از رهگذر آیین نامه جامع مدیریت دانشگاه ها (مصوب شورای عالی فرهنگی) و هیأت امنای دانشگاه دریافت کردند.

به موجب ماده ۱ قانون احکام دائمی، دانشگاه در امورات تشکیلاتی و تقسیم وظایف و تفویض اختیارات تابع مصوبات و تصمیمات هیأت امنا است.

بنابراین تصویب چنین مصوبهای زیر نظر هیأت امنا و شخص رییس دانشگاه به عنوان احدی از اعضای هیأت امنا صورت گرفته است.

ضمنًا ارزیابی آموزشی یک عمل کاملاً تخصصی بوده و در اختیار مؤسسات علمی است.

تأکید میشود که نظیر این مصوبه در تمامی دانشگاه های کشور در حال اجرا بوده و از حیث ماهوی مقرون به عدالت و انصاف است و به نوعی برآمده از سالها تجارب آموزشی دانشگاه ها بوده است و نقض این مصوبه موجب تشتت در کل دانشگاه های کشور خواهد شد.

در عنوان دستورالعمل ذکری از عبارت »معدل برتر« آن چنانی که در دادخواست آمده، نشده و اساسًا کاربرد چنین عنوانی متداول نیست.

ـ متأسفانه شاکی دو عبارت «رتبه برتر» و «معدل برتر» را خلط کرده است. رتبه برتر اعم از معدل برتر است.

ـ معدل برتر شرط لازم رتبه برتر است اما شرط کافی آن نیست، زیرا برای رتبه برتر بودن شرایط دیگری نیز لازم است از جمله اتمام دوران تحصیلی در چهارچوب سنوات مجاز تحصیلی و یا نمره پایان نامه که به دلیل عدم احتساب در معدل کل، خود به عنوان مؤلفه ای علیحده مورد توجه قرار میگیرد.

ـ محاسبه معدل و اعمال آن به عنوان یکی از مؤلفه های رتبه برتری نیازمند اتمام دوران تحصیل دانشجو و دفاع او از پایان نامه است.

ـ برای محاسبه معدل ضرورت دارد که دوران تحصیل حد یقف داشته باشد. توضیح این که مثلاً در مقطع کارشناسی ارشد و پس از اتمام ۴ ترم تحصیلی، دانشگاه ملزم است که سریعًا اقدام به رتبه بندی فارغ التحصیلان ورودی مربوط کند چرا که در تابستان همان سال تعدادی از دانشجویان در مصاحبه دکتری شرکت کرده و نیازمند ارائه مدرک مربوط به رتبه برتری خود به دانشگاه های متعددند.

حال دانشگاه نمیتواند به بهانه دانشجویانی که تا آن زمان دفاع نکردهاند در تعیین رتبه های برتر تعلل کند به خصوص که دفاع از پایان نامه و فارغ التحصیلی برخی از دانشجویان تا مدتها به درازا کشیده و حتی اخراج نیز میشوند علیرغم این که ممکن است از معدل بالایی نیز برخوردار بوده باشند.

ـ شاکی تنها استناد به بخشی از مؤلفه رتبه برتری کرده و از دیگر وجوه این مهم غفلت کرده اند من جمله اتمام مقطع ارشد در چهارچوب سنوات مجاز.

ـ قوانین و مقررات مورد استناد شاکی به هیچ وجه ارتباطی با موضوع حاضر نداشته و طبعًا در مغایرت نیز نیستند.

ـ مقررات گذاری در این حوزه مطابق قوانین بالادستی در صلاحیت شورای دانشگاه بوده و البته ذکر این نکته نیز ضروری است که مؤلفه های مربوط به تعیین رتبه برتر در دانشگاه علامه طباطبائی مشابه همه دانشگاه های کشور است.

ـ یکی از ملاکهای مهم در تعیین رتبه برتر، ترغیب دانشجویان به اتمام تحصیلات خود در مواعد قانونی است. چرا که در غیر این صورت رقابتی منفی در بین دانشجویان شکل میگیرد که نتیجه آن چیزی جز تعلل دانشجویان در فارغ التحصیلی و قهرًا تحمیل خسارات مالی به بیت المال است.

علیهذا توجه به مطالب معنونه و صدور حکم شایسته مورد استدعاست.”

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۳/۳/۸ به ریاست معاون قضایی دیوان عدالت اداری در امور هیأت عمومی و هیأتهای تخصصی و با حضور معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

اولاً با توجه به این که یکی از مبانی صدور گواهی رتبه های برتر در مقطع تحصیلی کارشناسی ارشد، استفاده از مزیت آن در پذیرش بدون آزمون در دوره تحصیلی دکتری است و مطابق بندهای ۱ـ۳ و ۱ـ ۵ اصلاحیه شماره ۲۳۷۲۰۰/۲۱ مورخ ۱۳۹۳/۱۲/۱۶ آیین نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی دکتری مصوب ۱۳۹۳/۳/۲۷ شورای هدایت استعدادهای درخشان (موضوع ابلاغیه شماره ۶۷۲۷۲/۲۱ مورخ ۱۳۹۳/۴/۱۸ معاون آموزشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری) به عنوان آیین نامه حاکم در زمان تصویب مقرره مورد شکایت، شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه در تعیین ضوابط پذیرش دارای صلاحیت است، بنابراین دستورالعمل تعیین رتبه های اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد ورودی های ۱۳۹۴ و بعد از آن دانشگاه علامه طباطبائی مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۷ که به تصویب شورای تحصیلات تکمیلی آن دانشگاه رسیده، در حدود اختیار مرجع وضع کننده آن است. ثانیًا به موجب ردیف (۹) مندرج در جدول شماره (۲) با عنوان نحوه محاسبه امتیازات آموزشی ذیل اصلاح ماده ۲ از اصلاحیه شماره ۲۳۷۲۰۰/۲۱ مورخ ۱۳۹۳/۱۲/۱۶ آیین نامه پذیرش بدون آزمون استعدادهای درخشان در دوره تحصیلی دکتری مصوب ۱۳۹۳/۳/۲۷ شورای هدایت استعدادهای درخشان (موضوع ابلاغیه شماره ۶۷۲۷۲/۲۱ مورخ ۱۳۹۳/۴/۱۸ معاون آموزشی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری)، مدت تحصیل بیش از ۵ نیمسال در دوره کارشناسی ارشد ناپیوسته واجد امتیاز نیست. ثالثًا میبایست میان افرادی که تحصیل خود را در سنوات مجاز (درخصوص کارشناسی ارشد به میزان چهار ترم) به اتمام میرسانند با افرادی که تحصیل خود را در بازه زمانی طولانی به پایان میبرند تفاوتی قائل شد و برای ورود به دوره های تحصیلات تکمیلی لحاظ نمودن صرف معدل بدون توجه به تعداد ترم های تحصیلی کفایت نمیکند و لازم است که معدل اکتسابی و مدت زمان تحصیل به صورت توأمان در نظر گرفته شود و این امر نیز از مصادیق تبعیض ناروا تلّقی نمیشود و بر همین اساس بندهای (۱)، (۲) و (۶) دستورالعمل تعیین رتبه های اول تا سوم دانش آموختگان مقطع کارشناسی ارشد ورودی ۱۳۹۴ و بعد از آن دانشگاه علامه طباطبایی مصوب جلسه مورخ ۱۳۹۶/۱۱/۷ شورای تحصیلات تکمیلی دانشگاه، مغایرتی با قانون نداشته و ابطال نشد. این رأی براساس ماده۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

معاون قضایی دیوان عدالت اداری ـ مهدی دربین