رای شماره ۵۰۸۶۰۳ هيات عمومی ديوان عدالت اداری
با موضوع: بخشنامه شماره ۱۴۹۰۶۶۶/۹۷ مورخ ۴/۱۲/۱۳۹۷ مدير کل دفتر صادرات گمرک و نامه شماره ۴۵۸۲/ م/ خ/ص مورخ ۲۴/۱۱/۱۳۹۷ مدير کل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت که صادرات قند حاصل از شکر سفيد را بدون تعيين محدوده زماني مشخص ممنوع اعلام کرده است از تاريخ تصويب ابطال شد
بسمه تعالی
مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران
یک نسخه از رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با شماره دادنامه ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۰۸۶۰۳ مورخ ۱/۳/۱۴۰۳ با موضوع: «بخشنامه شماره ۱۴۹۰۶۶۶/۹۷ مورخ ۴/۱۲/۱۳۹۷ مدیر کل دفتر صادرات گمرک و نامه شماره /۴۵۸۲م/خ/ص مورخ ۲۴/۱۱/۱۳۹۷ مدیر کل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت که صادرات قند حاصل از شکر سفید را بدون تعیین محدوده زمانی مشخص ممنوع اعلام کرده است از تاریخ تصویب ابطال شد» جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال میگردد.
مدیرکل هیأت عمومی و هیأتهای تخصصی دیوان عدالت اداری ـ یداله اسمعیلی فرد
تاریخ دادنامه: ۱۴۰۳/۳/۱ شماره دادنامه: ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۰۸۶۰۳
شماره پرونده: ۰۲۰۰۲۵۷
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای بهمن زبر دست
طرف شکایت: ۱ـ وزارت صنعت معدن و تجارت ۲ـ گمرک جمهوری اسلامی ایران
موضوع شکایت و خواسته: ۱ـ ابطال بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۱۳۹۷/۱۲/۴ مدیر کل دفتر صادرات گمرک جمهوری اسلامی ایران ۲ـ ابطال نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت
گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۱۳۹۷/۱۲/۴ مدیر کل دفتر صادرات گمرک جمهوری اسلامی ایران و ابطال نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته اعلام کرده است که:
“به استحضار میرساند در بخشنامه مورد شکایت، مدیرکل دفتر صادرات گمرک، پیرو بخشنامه شماره ۹۷/۶۹۶۴۵۱ مورخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۲ که پیشتر صادرات شکر را ممنوع نموده بود و با استناد به نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت، مقرر نموده که “صادرات قند حاصل از شکر سفید نیز مشمول ممنوعیت صادرات موضوع بخشنامه صدرالاشاره میگردد” با اتخاذ ملاک از دادنامه شماره ۱۴۰۱۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۲۷۴۷ مورخ ۱۴۰۱/۱۲/۲ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری که به موجب آن، نامه شماره ۶۰/۱۵۴۳۰۵ مورخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۲ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت در خصوص ممنوعیت صادرات شکر، که مدیر کل دفتر صادرات گمرک نیز براساس همان نامه، با صدور بخشنامه شماره ۹۷/۶۹۶۴۵۱ مورخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۲ صادرات شکر را ممنوع نموده بود، ابطال شده است درخواست ابطال از زمان صدور بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۱۳۹۷/۱۲/۰۴ مدیرکل صادرات گمرک و نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت را که به موجب آن، حکم ابطال شده ممنوعیت صادرات شکر به صادرات قند حاصل از شکر سفید نیز تسری یافته، به دلیل مغایرت با رأی مذکور و نیز بند (الف) ماده ۲۳ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور و بند ۴ مصوبات نهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی، همچنین خروج از حدود اختیار دارم.”
متن مقرره های مورد اعتراض به شرح زیر است:
الف ـ بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۱۳۹۷/۱۲/۴ مدیرکل دفتر صادرات گمرک جمهوری اسلامی ایران
“کلیه گمرکات اجرایی
موضوع: ممنوعیت صادرات قند حاصل از شکر سفید
با سلام
پیرو بخشنامه شماره ۶۹۶۴۵۱/۹۷ مورخ ۱۲/۶/۱۳۹۷ موضوع ممنوعیت صادرات شکر، با عنایت به نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۲۴/۱۱/۹۷ دفتر مقررات صادرات و واردات اعلام میدارد: صادرات قند حاصل از شکر سفید نیز مشمول ممنوعیت صادرات موضوع بخشنامه صدرالاشاره میگردد. لذا شایسته است ضمن اقدام لازم مراتب را به کّلیه واحدهای تابعه نیز ابلاغ و برحسن اجرای آن نظارت مستمر معمول دارند. ـ مدیرکل دفتر صادرات گمرک جمهوری اسلامی ایران”
ب ـ نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن وتجارت
“جناب آقای شامانی
مدیرکل محترم دفتر صادرات
گمرک جمهوری اسلامی ایران
با سلام
بازگشت به نامه شماره /۲۰۶۷۸/۱۷۷۸۰/۱۰۵/۹۱۲/۵/۷۱م مورخ ۲۷/۸/۱۳۹۷ درخصوص صادرات قند به اطلاع میرساند با عنایت به نامه شماره ۳۴۸۱۱/۲/م/ص مورخ ۲۸/۹/۱۳۹۷ دفتر صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی (تصویر پیوست) صادرات قند حاصل از شکر سفید نیز مشمول ممنوعیت صادرات میگردد. خواهشمند است دستور فرمایید مراتب را به گمرکات اجرایی ابلاغ نمایند. ـ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت،معدن و تجارت”
در پاسخ به شکایت مذکور، گمرک جمهوری اسلامی ایران به موجب لایحه شماره ۱۴۰۲۲۲۰۷۶۳۹۶۵۴۲۳ مورخ ۱۴۰۲/۳/۷ توضیح داده است که:
“ضمن ارسال تصویر نامه شماره ۲۱۷۷۱۴ مورخ ۱۴۰۲/۲/۲۴ دفتر صادرات و ضمائم آن به استحضار میرساند: براساس نامه شماره ۶۰/۱۵۴۳۰۵ مورخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۲ دفتر مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت ایران مبنی بر اعلام ممنوعیت صادرات شکر سفید مراتب طی بخشنامه شماره ۹۷/۶۹۶۴۵۱ مورخ ۱۳۹۷/۶/۱۲ گمرکات اجرایی ابلاغ شده است. متعاقبًا نسبت به ضوابط صادرات قند حاصل از شکر نیز از طریق دفتر مذکور استعلام شد که طی جوابیه محرمانه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ اعلام نمودند صادرات قند حاصل از شکر سفید نیز مشمول ممنوعیت صادرات میباشد، که متعاقب آن، با عنایت به مفاد تبصره ذیل ماده ۴ قانون مقررات صادرات و واردات مراتب طی بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۹۷/۱۲/۴ جهت اقدام لازم به کلیه گمرکات کشور ابلاغ شده است. علی ایحال، نظر به مراتب فوق و با التفات به این که استعلامات لازم از دفتر مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت ایران صورت گرفته و اقدامات مربوط نیز بر اساس پاسخ واصله از آن سازمان و در راستای اجرای تبصره ذیل ماده ۴ قانون مقررات صادرات و واردات میباشد، و هیچ گونه تخلف از قوانین از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران صورت نگرفته و با عنایت به این که خواهان نیز ایراد موثری برنحوه عملکرد گمرک ایران وارد ننموده است، لذا مستند به قوانین مذکور و بند «پ» ماده ۵۳ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری، رد دادخواست مطروحه مورد استدعاست.”
متن نامه مدیر کل دفتر صادرات گمرک جمهوری اسلامی ایران به شماره ۱۴۰۲/۲۱۷۷۱۴ مورخ ۱۴۰۲/۲/۲۴ به شرح زیر است:
“جناب آقای ملک محمدی
سرپرست محترم دفتر حقوقی
با سلام و احترام
بازگشت به نامه شماره ۱۴۰۲/۲۰۳۹۸۵ مورخ ۱۴۰۲/۲/۲۰ در خصوص ابالغیه شماره ۱۴۰۲۳۱۱۰۰۰۰۱۰۶۶۸۳۶ مورخ ۱۴۰۲/۲/۱۳ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری موضوع دادخواست آقای بهمن زبردست به آگاهی میرساند: عطف به نامه شماره ۶۰/۱۵۴۳۰۵ مورخ ۱۳۹۷/۶/۱۲ دفتر مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت ایران مبنی بر اعلام ممنوعیت صادرات شکر سفید مراتب طی بخشنامه شماره ۹۷/۶۹۶۴۵۱ مورخ ۱۳۹۷/۶/۱۲ این دفتر به گمرکات اجرایی ابلاغ شده است که متعاقبًا نسبت به ضوابط صادرات قند حاصل از شکر نیز از طریق دفتر مذکور استعلام شد که طی جوابیه محرمانه شماره ۴۵۸۲ م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ اعلام نمودند صادرات قند حاصل از شکر سفید نیز مشمول ممنوعیت صادرات میباشد، لذا این دفتر با عنایت به مفاد تبصره ذیل ماده ۴ قانون مقررات صادرات و واردات مراتب را طی بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۹۷/۱۲/۴ جهت اقدام لازم به کلیه گمرکات کشور ابلاغ نموده است. ـ مدیر کل دفتر صادرات گمرک جمهوری اسلامی ایران”
سرپرست دفتر حقوقی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در پاسخ به شکایت مذکور به موجب لایحه شماره ۳۳۸۲۳۷ مورخ ۱۴۰۲/۳/۱۰ نامه شماره ۳۰۲۷۸۰ مورخ ۱۴۰۲/۳/۵ مدیر کل دفتر مقررات صادرات و واردات سازمان توسعه تجارت ایران را ارسال نموده است که متن آنها اجمالاً به قرار زیر است:
“۱ـ مطابق مفاد تبصره ۱ ذیل ماده ۲ قانون مقررات صادرات و واردات مصوب ۱۳۷۲/۰۷/۰۴ مجلس شورای اسلامی «دولت میتواند بنا به مقتضیات و شرایط خاص زمانی با رعایت قوانین مربوطه صدور یا ورود بعضی از کالاها را ممنوع نماید». شرایط حاکم بر فضای اقتصاد و تجارت خارجی کشور ناشی از اعمال تحریمهای همه جانبه به ایران پیرو خروج دولت ایالات متحده آمریکا از توافقنامه برجام از مصادیق بارز مقتضیات و شرایط خاص زمانی محسوب میگردد. در مفاد قانونی مذکور قید زمانی درج نگردیده و بدیهی است تا زمان استمرار مقتضیات و شرایط خاص زمانی مورد نظر، ممنوعیت های صادراتی مزبور به تشخیص دولت پابرجا خواهد بود.
۲ـ با عنایت به مبانی قانونی جایگاه و تصمیمات کارگروه تنظیم بازار نظیر تبصره ۳ ماده واحده قانون اصلاح تعزیرات حکومتی مصوب ۱۳۷۳/۰۷/۱۹ مجمع تشخیص مصلحت نظام و ماده ۱۰۱ قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه مصوب ۱۳۸۹/۱۰/۱۵ مجلس شورای اسلامی و با استفاده از اختیارات مندرج در مفاد تبصره ۱ ذیل ماده ۲ قانون مقررات صادرات و واردات، کارگروه تنظیم بازار طی بند ۳ تصمیمات متخذه دستور دوم هفتمین جلسه مورخ ۱۳۹۷/۰۵/۲۳ خود مقرر نمود »با توجه به نقطه سربه سر مصرف و تولید داخلی شکر مقرر گردید ممنوعیت صادرات این کالا پیگیری و به گمرکات ابلاغ گردد» که مراتب طی نامه شماره ۶۰/۱۵۴۳۰۵ مورخ ۱۳۹۷/۰۶/۱۲ توسط این دفتر به دفتر صادرات گمرک ایران ابلاغ گردید».
۳ـ خواهان با استناد به مفاد دادنامه شماره۱۴۰۱۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۲۷۴۷ مورخ ۱۴۰۱/۱۲/۰۲ صادره از سوی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال نامه اخیرالذکر این دفتر با موضوع ممنوعیت صادرات شکر، خواستار ابطال نامه محرمانه شماره ۴۵۸۲ م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ دفتر مقررات صادرات و واردات با موضوع ممنوعیت صادرات قند حاصل از شکر سفید میباشد. شایان ذکر است علیرغم تشابه ظاهری کالای شکر با کالای قند حاصل از شکر سفید، کالاهای مزبور به لحاظ ملاحظات تولیدی و تنظیم بازار (میزان تقاضا و نوع مصرف داخلی) دارای تفاوت ماهوی میباشند.
۴ ـ درخصوص دادنامه فوق الذکر معروض میدارد اولاً رأی اصداری از سوی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری بدون ابطال تصمیمات ستاد تنظیم بازار فقط ناظر بر ابلاغ این تصمیم از سوی این دفتر بوده است. ثانیًا رأی صادره از جهت عدم تعیین محدوده زمانی برای ممنوعیت مذکور و اصل ممنوعیت صادراتی را نفی ننموده است. ثالثًا ابلاغ ممنوعیت صادراتی قند حاصل از شکر سفید مبتنی بر اعلام نظر مرجعی متفاوت از ستاد تنظیم بازار بوده یعنی دفتر صنایع غذایی دارویی و بهداشتی وزارت متبوع بوده است (موضوع نامه محرمانه شماره ۳۴۸۱۱/۲/م/ص مورخ ۱۳۹۷/۰۹/۲۸) و ممنوعیت های مذکور منشاء مشترک نداشته لذا تسری مفاد دادنامه اصداری مورد نظر خواهان به خواسته ایشان در دعوی حاضر فاقد موضوعیت میباشد. با عنایت به نکات فوق الذکر اولاً وضع ممنوعیت صادراتی بنابه مقتضیات و شرایط خاص زمانی مستند به مفاد قانونی تبصره ۱ ذیل ماده ۲ قانون مقررات صادرات و واردات البته بدون ذکری از قید زمانی بوده، ثانیًا شرایط وضع ممنوعیت های صادراتی شکر و قند حاصل از شکر سفید از سال ۱۳۹۷ تاکنون هم زمان با اعمال تحریم های تجاری بر کشور از مصادیق بارز مقتضیات و شرایط خاص زمانی است، ثالثًا برطرف شدن مقتضیات و شرایط خاص زمانی قابل پیش بینی نبوده لذا ممنوعیت های صادراتی ناشی از چنین شرایطی نیز عمومًا فاقد قید زمانی میباشد، رابعًا دادخواست خواهان صرف نظر از دادنامه فوق الذکر هیأت عمومی دیوان عدالت اداری (با لحاظ تفاوت ماهوی شکر با قند حاصل از شکر سفید) فاقد ادله و مستندات مربوطه جهت ابطال نامه محرمانه شماره /۴۵۸۲م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ این دفتر میباشد. لذا به لحاظ قانونی کلیه اقدامات وزارت متبوع در این خصوص در چهارچوب ضوابط و مقررات مربوطه صورت گرفته است.”
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۳/۳/۱ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
براساس بند ۴ مصوبات نهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی که در تاریخ ۱۳۹۷/۵/۲۷ برگزار شده و پس از تأیید توسط مقام معظم رهبری تا پایان سال ۱۳۹۸ نیز اعتبار داشته، مقرر شده است که: «به منظور جلوگیری از کاهش عرضه و افزایش قیمت کالاها در بازار داخلی، وزیر صنعت، معدن و تجارت میتواند در چهارچوب دستورالعملی که به تصویب رییس جمهور میرسد، صادرات برخی از کالاها را در شرایط اضطراری، برای محدوده زمانی معین، مشروط یا ممنوع کند.» با توجه به این که به تصریح بند مذکور از مصوبه نهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی، اعمال محدودیت در امر صادرات باید در محدوده زمانی مشخصی صورت بگیرد و هیأت عمومی دیوان عدالت اداری نیز در رأی شماره ۱۲۵۱ مورخ ۱۳۹۹/۱۰/۹ خود بخشنامه شماره ۶۰/۷۳۴۴۶ مورخ ۱۳۹۸/۳/۷ وزیر صنعت، معدن و تجارت را از آن جهت که مشروط شدن صادرات مواد معدنی را مقّید به زمان مشخصی نکرده بود، مغایر با بند ۴ مصوبه مورخ ۱۳۹۷/۵/۲۵ شورای عالی هماهنگی اقتصادی تشخیص و ابطال کرده است، لذا بخشنامه شماره ۹۷/۱۴۹۰۶۶۶ مورخ ۱۳۹۷/۱۲/۴ مدیرکل دفتر صادرات گمرک و نامه شماره ۴۵۸۲/م/خ/ص مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ مدیرکل دفتر مقررات صادرات و واردات وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز که در دوره حاکمیت مصوبه نهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی (۱۳۹۷/۵/۲۷ تا ۱۳۹۸/۱۲/۲۹) صادر شده و صادرات اقلام موضوع مقررات مزبور را بدون تعیین محدوده زمانی مشخص ممنوع اعلام کرده است، با بند ۴ مصوبات نهمین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی و اصل پنجاه و هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مغایرت دارد و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و مواد ۱۳ و ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ از تاریخ تصویب ابطال میشود. این رأی براساس ماده ۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری