رای شماره ۳۱۶۲ هيات عمومی ديوان عدالت اداری

با موضوع: ۱ـ آن قسمت از ماده ۲ دستورالعمل اعلام کفايت دستاوردهاي پژوهشي دانشجويان دکتري مصوب ۱۳۹۹/۱۱/۱ شوراي دانشگاه شهيد بهشتي که تأييد معاونت پژوهشي و فناوري دانشگاه را از شرايط کسب کفايت دستاوردهاي علمي اعلام کرده ابطال شد. ۲ـ ماده ۵ و تبصره هاي ۱ ،۲ ،۳ و ۴ ذيل آن از دستوالعمل مذکور که نمره دستاوردهاي پژوهشي را جزئي از نمره رساله در نظر گرفته و علاوه بر آن چگونگي …

بسمه تعالی

جناب آقای اکبرپور

رئیس هیأت مدیره و مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران

یک نسخه از رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه ۱۴۰۰۰۹۹۷۰۹۰۵۸۱۳۱۶۲ مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۳ با موضوع: «۱ـ آن قسمت از ماده ۲ دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب ۱۳۹۹/۱۱/۱ شورای دانشگاه شهید بهشتی که تأیید معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه را از شرایط کسب کفایت دستاوردهای علمی اعلام کرده ابطال شد. ۲ـ ماده ۵ و تبصره های ۱ ،۲ ،۳ و ۴ ذیل آن از دستوالعمل مذکور که نمره دستاوردهای پژوهشی را جزئی از نمره رساله در نظر گرفته و علاوه بر آن چگونگی تخصیص ۴ نمره به رسال دکتری را در اختیار معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه قرار داده است ابطال شد.» جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال میگردد.

مدیرکل هیأت عمومی و هیأتهای تخصصی دیوان عدالت اداری ـ یدالله اسمعیلی فرد

تاریخ دادنامه : ۱۴۰۰/۱۲/۳ شماره دادنامه: ۳۱۶۲ شماره پرونده : ۰۰۰۲۳۴۶

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای جواد محمدزاده اردبیلی

موضوع شکایت و خواسته: ابطال قسمتی از ماده ۲ ،ماده ۵ و تبصره های ۱ ،۲ ،۳ و ۴ ذیل آن از دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب ۱۳۹۹/۱۱/۱ شورای دانشگاه شهید بهشتی

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی ابطال قسمتی از ماده ۲ ،ماده ۵ و تبصره های ۱ ،۲ ،۳ و ۴ ذیل آن از دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب ۱۳۹۹/۱۱/۱ شورای دانشگاه شهید بهشتی را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:

” مطابق ماده ۲ دستورالعمل مذکور شورای دانشکده یا پژوهشکده و همچنین معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه به عنوان مرجع احراز کفایت علمی رساله، مازاد بر مقررات بالادستی تعیین گردیده است، در حالی که طبق نص صریح ماده ۱۹ «آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی ph.D» مصوب جلسه ۸۷۱ ـ ۱۳۹۴/۱۱/۲۴ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی و ماده ۳۴ آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی مصوب جلسه ۸۸۹ ـ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی مرجع تشخیص کفایت دستاوردهای علمی و چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی مستخرج از رساله، صرفًا استاد یا اساتید راهنمای دانشجو است و دانشگاه فقط مجاز است که در حدود مواد فوق، شرایط انجام این اقدام توسط اساتید راهنما را مشخص کند. با عنایت به اینکه بر اساس ماده ۲ معاونت پژوهشی دانشگاه و شورای دانشکده یا پژوهشکده مجوز خواهد داشت مازاد بر شرایط قانونی نیز شرایطی مانند نوع مجله علمی پژوهشی و ترتیب اسامی نویسندگان و غیره را ممیزی کند. مصوبه مورد شکایت، به دلیل توسعه مراجع احراز کفایت علمی، برخلاف مصوبات بالادستی و خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده است. همان طور که با مطالعه ماده ۵ دستورالعمل مورد شکایت و تبصره های آن روشن میشود، شورای دانشگاه شهید بهشتی به صراحت ۴ نمره از رساله دکتری را منوط به ارائه مقالات مورد نظر در جدول پیوست دستورالعمل نموده است؛ در حالی که اساسًا نمره ۱۶ آخرین نمره ممکن برای گذراندن موفق رساله تلقی میشود و طبق تبصره ۴ حداکثر نمره دستاوردهای پژوهشی در مورد هر رساله دکتری توسط معاونت پژوهشی دانشگاه تعیین میشود. بدین لحاظ مصوبه شورای دانشگاه شهید بهشتی در خصوص اعطای اختیار نمره دهی به معاونت پژوهشی دانشگاه، خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده بوده است؛ زیرا در بند ۱۸ ماده ۲ ،ماده ۱۹ و ماده ۲۰ «آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی (ph.D)»  مصوب جلسه ۸۷۱ ـ ۱۳۹۴/۱۱/۲۴ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی و همچنین مواد ۳۴ و ۳۵ آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی ؍ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی مصوب جلسه ۸۸۹ ـ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی و بند ۳۶ پیوست آن، تعیین نمره رساله بر عهده هیأت داوران است . از این حیث مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ تقاضای ابطال ماده ۲ ماده ۵ و تبصره های ۱ ،۲، ۳ و ۴ ذیل آن را از آن مرجع قضایی تقاضا دارم. “

متن مقرره های مورد شکایت به شرح زیر است:

” دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب شورای دانشگاه شهید بهشتی مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱

ماده ۲ :شرایط کسب کفایت دستاوردها

کیفیت و کمیت کار ارائه شده توسط دانشجو، باید به تایید استاد راهنما و شورای دانشکده یا پژوهشکده، رسیده باشد، همچنین این کار باید نشان دهنده حداقل دو و نیم سال فعالیت پژوهشی مستمر او باشد. شرط لازم برای اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی هر دانشجوی دکتری چاپ یا پذیرش حداقل یک مقاله علمی مستخرج از رساله دکتری وی با تأیید معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه است.

ماده ۵ :نحوه ارزشیابی درجه رساله دکتری و نمره دستاوردهای پژوهشی مطابق «آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی دانشجویان ورودی سال ۱۳۹۷ و پس از آن» (مصوبه شورای آموزشی دانشگاه شهید بهشتی، مورخ ۱۳۹۷/۵/۳۰) ارزشیابی رساله دکتری بر اساس نمره کسب شده و به صورت کیفی به شرح زیر است:

الف) از نمره ۱۹ تا ۲۰ ،قبول با درجه عالی.

ب) از نمره ۱۸ تا ۱۸/۹۹ ، قبول با درجه خیلی خوب.

ج) از نمره ۱۶ تا ۱۷/۹۹ ،قبول با درجه خوب.

د) کمتر از ۱۶ ،مردود.

بدیهی است که نمره کسب شده فوق الذکر بر اساس مجموع نمره کسب شده از دستاوردهای پژوهشی و نمره کسب شده رساله در جلسه دفاعیه تعیین میشود.

تبصره ۱ :حداکثر نمره رساله، بدون احتساب نمره دستاوردهای پژوهشی آن، ۱۶ است.

تبصره ۲ :حداکثر نمره قابل احتساب از دستاوردهای پژوهشی مستخرج از رساله ۵ نمره است. بدیهی است ارزیابی نمره دستاوردها با توجه به میزان هم پوشانیها و بر اساس «جدول نحوه ارزشیابی دستاوردهای پژوهشی مستخرج رساله» همین دستورالعمل انجام میشود. در مواردی که یک نشریه بیش از یک نمایه معتبر داشته باشد، ارزیابی بر اساس نمایه دارای بیشترین نمره انجام میشود.

تبصره ۳ .در همه رشتهها حداکثر به سه مقاله علمی مستخرج از رساله نمره تعلق میگیرد و حداکثر یکی از این مقاله ها میتواند بر اساس گواهی پذیرش معتبر باشد. در رشته های مهندسی و علوم پایه باید حداقل یکی از این سه مقاله رتبه ۲ Q به بالا داشته باشد. در غیراین صورت فقط به دو مورد از مقاله ها نمره تعلق میگیرد.

تبصره ۴ .حداکثر نمره دستاوردهای پژوهشی توسط معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه و بر اساس جدول پیوست همین دستورالعمل مشخص میشود. بدیهی است هیأت داوران رساله با بررسی همپوشانی ها و رعایت سقف اعلام شده، در جلسه دفاعیه درباره نمره قابل احتساب از دستاوردهای پژوهشی و نمره کل رساله تصمیم گیری خواهند کرد. “

در پاسخ به شکایت مذکور، مشاور رئیس و مدیر امور حقوقی دانشگاه شهید بهشتی به موجب لایحه شماره ۳۴۰/۱۲۶/ص ـ ۱۴۰۰/۹/۸ توضیح داده است که:

” در خصوص مرجع تصویب و اختیار قانونی جهت تصویب مندرجات دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری از جمله مواد و تبصره های مورد اعتراض آقای محمدزاده اردبیلی، لازم به ذکر است که بر اساس بند ۵ جزء (ج) ماده ۱۱ آیین نامه جامع مدیریت دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری مصوب ۱۳۸۹/۱۲/۱۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی، بررسی و تصویب برنامه های پژوهشی دانشگاهها از صلاحیت ها و اختیارات دکتری در جلسه شورای دانشگاه شهید بهشتی مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱ مطرح شده و پس از بحث و بررسی در آن شورا، به عنوان عالی ترین مرجع سیاستگذاری امور آموزشی و پژوهشی دانشگاه، طبق ضوابط و مقررات و در چارچوب صلاحیتهای قانونی پیش بینی شده برای شورای دانشگاه، تصویب و جهت اجرا به واحدهای مربوطه دانشگاه ابلاغ گردیده است. چنانچه ملاحظه میگردد تصویب دستورالعمل موضوع بحث و تدوین کلیه ضوابط و مقررات مندرج در آن از جمله تبصره ها و مواد مورد اعتراض آقای محمد زاده اردبیلی، با استناد به مفاد مورد اشاره از آیین نامه جامع مدیریت دانشگاه ها، در حیطه اختیارات و صلاحیتهای شورای دانشگاه بوده و شورای مذکور با در نظر گرفتن صرفه و صلاح دانشجویان، اعضای هیأت علمی و دانشگاه، اقدام به تدوین و تصویب ضوابط مندرج در دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری نموده است.

آیین نامه دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری دانشگاه شهید بهشتی مصوب ۱۳۹۹/۱۱/۱ به عنوان جدیدترین مصوبه شورای دانشگاه در این خصوص، بر مبنای آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتر تخصصی (ویژه دانشگاههای سطح ۱ و ۲ دولتی) مصوب ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تدوین و تصویب گردیده است. تبصره ذیل ماده ۳۴ این آیین نامه مقرر میدارد: «محدوده شاخصهای کفایت دستاوردهای علمی توسط معاونت آموزشی و با مشارکت معاونت پژوهشی و فناوری تعیین و پس از تصویب در شورای آموزشی دانشگاه، قابل اجرا است.» چنانچه ملاحظه میگردد مقرره فوق الذکر صراحتًا و به طور مطلق تعیین محدوده شاخص های مربوط به کفایت دستاوردهای علمی و پژوهشی دانشجویان دکتری و تصویب ضوابط مربوطه در این حوزه را از اختیارات معاونت های آموزشی و پژوهشی و شورای دانشگاهها دانسته است. بر این اساس، بر خلاف اظهارات آقای محمدزاده مبنی بر مغایرت دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری دانشگاه شهید بهشتی با قوانین بالادستی،لازم به ذکر و تأکید است که اولاً: دستورالعمل مذکور نه تنها هیچگونه مغایرتی با مصوبات بالادستی ندارد؛ بلکه در راستای اجرای مصوبات بالادستی و وزارتی و در چارچوب اختیارات قانونی، توسط نهادهای مربوطه دانشگاه تدوین و تصویب گردیده است و ثانیًا: اختیارات در نظر گرفته شده برای معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه به موجب مواد ۲ و ۵ دستور العمل مذکور که به تصویب شورای دانشگاه رسیده است، کاملاً در راستای اجرای تبصره ذیل ماده ۳۴ آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) مصوب ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده و به هیچ وجه خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده نبوده است.

در پایان لازم به ذکر است که بخش های متعددی از دادخواست تقدیمی از سوی آقای محمدزاده بر مبنای آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی تنظیم شده است و در تمامی بندهای دادخواست به مندرجات آیین نامه مذکور استناد گردیده است. لذا با توجه به توضیحات ارائه شده و نیز با عنایت به اینکه دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری در چارچوب ضوابط و مقررات موجد و از سوی نهاد دارای صلاحیت قانونی و در راستای حفظ حقوق دانشجویان و اعضای هیأت علمی تدوین و تصویب گردیده است، صدور رأی مبنی بر رد شکایت خواهان از آن مقام مورد استدعاست. “

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۰/۱۲/۳ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

الف ـ اولاً: براساس جزء (۴) بند «ب» ماده (۲) قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از مأموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای مأموریتها و اختیارات فوق، آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) در جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ به تصویب شورای عالی برنامه ریزی آموزشی رسیده است و برمبنای ماده (۳۴) آیین نامه مزبور:

«دانشجو پس از تدوین رساله و مشروط بر تأیید استاد/استادان راهنما از حداقل کفایت دستاوردهای علمی (چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی معتبر و مستخرج از رساله و یا ثبت پتنت خارجی)، مجاز است در حضور هیأت داوران از رساله خود دفاع کند.» ثانیًا: وظایف معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاهها در جزء (۴) بند «ب» قسمت «هـ» ماده (۵) آیین نامه جامع مدیریت دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی مصوب جلسه ۶۸۴ مورخ ۱۳۸۹/۱۲/۱۰ شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۳ مورد احصاء شده و در هیچ یک از آنها، اختیاری مبنی بر لزوم تأیید کفایت دستاوردهای علمی و پژوهشی دانشجویان در رساله دکتری توسط معاونت پژوهشی و فناوری ملاحظه نمیشود و آنچه که از وظایف معاونت پژوهشی و فناوری مندرج در آیین نامه پیش گفته استنتاج میگردد برنامه ریزی، سیاست گذاری و نظارت درخصوص امور پژوهشی و فناوری دانشگاه و تلاش در جهت افزایش سطح همکاریهای علمی و بین المللی است. ضمن اینکه ماده(۱۱) آیین نامه جامع مدیریت دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی فاقد هرگونه حکمی مبنی بر اعطای صلاحیت به معاونت پژوهشی و فناوری از سوی شورای دانشگاه در رابطه با تعیین محدوده شاخص های کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری در نگارش رساله است. بنابراین آن قسمت از ماده (۲) دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱ شورای دانشگاه شهید بهشتی که تأیید معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه را از شرایط کسب کفایت دستاوردهای علمی اعلام کرده، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال میشود.

ب ـ اولاً: به موجب ماده (۳۴) آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) مصوب جلسه شماره ۸۸۹ ـ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی: «دانشجو پس از تدوین رساله و مشروط بر تأیید استاد/استادان راهنما از حداقل کفایت دستاوردهای علمی (چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی معتبر و مستخرج از رساله و یا ثبت پتنت خارجی)، مجاز است در حضور هیأت داوران از رساله خود دفاع کند. تبصره) محدوده شاخص های کفایت دستاوردهای علمی توسط معاونت آموزشی و با مشارکت معاونت پژوهش و فناوری تعیین و پس از تصویب در شورای آموزشی دانشگاه قابل اجراست.» آنچه که در تبصره ماده ۳۴ آیین نامه یادشده ذکر گردیده منحصر در تعیین شاخصهای کفایت دستاوردهای علمی با مشارکت معاونت آموزشی با معیار کّلی و نوعی در قالب پیشنهاد به شورای دانشگاه جهت تصویب است و تسری به معیار شخصی ناظر به افراد به صورت جزئی ندارد. بنابراین تعیین محدوده کفایت دستاوردهای پژوهشی و چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی مستخرج از رساله شرط انجام دفاع از رساله دکتری است و برخلاف دستورالعمل مورد اعتراض بخشی از نمره رساله نیست. ثانیًا: براساس بند (۳۶) پیوست آیین نامه یادشده: «هیأت داوران اعضای هیأت علمی یا افراد متخصص دارای صلاحیت دانشگاهی هستند که برای ارزیابی کمی و کیفی پایان نامه و یا رساله در دوره کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی مطابق دستورالعمل اجرایی مصوب دانشگاه انتخاب میشوند» و ارزشیابی کیفی رساله از اختیارات هیأت داوران بوده و وفق ماده (۳۵) آیین نامه از سقف ۲۰ نمره صورت میپذیرد. حال آنکه شورای دانشگاه شهید بهشتی نمره دستاوردهای پژوهشی را جزئی از نمره رساله در نظر گرفته و علاوه بر آن چگونگی تخصیص این چهار نمره به رساله دکتری را در اختیار معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه قرار داده است. از این رو، ماده (۵) و تبصره های (۱) ،(۲) ،(۳) و (۴) ذیل آن از دستورالعمل اعلام کفایت دستاوردهای پژوهشی دانشجویان دکتری مصوب مورخ ۱۳۹۹/۱۱/۱ شورای دانشگاه شهید بهشتی که متضمن این احکام است، خلاف قانون و خارج از حدود اختیار بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال میشود.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری