رای شماره ۱۶۲۴۲۴۳ هیات عمومی دیوان عدالت اداری

 با موضوع: الف. آن قسمت از تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه دوره دکتری تخصصی (Ph.d) برای ورودی‌های ۱۳۹۷ به بعد مصوب ۵/۱۰/۱۳۹۷ شورای دانشگاه علامه طباطبایی که …

همچنین تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه با تبصره ۲ ماده ۱۱ آیین نامه آموزشی بالادستی مصوب ۱۳۹۴ مغایرت کامل دارد و آیین نامه مصوب ۱۳۹۷ در این خصوص مسکوت است. لذا براساس ماده ۱۲ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری با توجه به موارد معنونه تقاضای ابطال تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری دانشگاه علامه طباطبایی مصوب دی ماه ۱۳۹۷ را دارم.”

شاکی همچنین به موجب لایحه رفع نقص که با شماره ۵۶۴۹۲۰۴  مورخ ۱۴۰۱/۱۲/۲۴   در دبیرخانه هیأت عمومی به ثبت رسیده، بیان کرده است که:

“به استحضار می رساند اینجانب تقاضای ابطال تبصره ۲ ماده ۱۸ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری تخصصی برای ورودی های ۹۷ به بعد دانشگاه علامه طباطبایی را دارم؛ زیرا اولاً مطابق بند ۴ قسمت ب ماده ۲ قانون اهداف وظایف و تشکیلات وزارت علوم تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۸۳ تعیین ضوابط معیارها و استانداردهای علمی و مقاطع تحصیلی یکی از مأموریت ها و اختیارات وزارت علوم است. ماده ۳۴ آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) مصوب جلسه ۸۸۹ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ ، ماده ۱۹ آیین نامه آموزشی دوره دکتری تخصصی مصوب جلسه شماره ۸۷۱ همان شورا مورخ ۱۳۹۴/۱۱/۲۴ اشعار به چاپ مقاله علمی پژوهشی معتبر و مستخرج از رساله که توسط دانشجو تدوین گردیده دارند و ماده ۸ آیین نامه دوره دکتری مصوب شورای فوق الذکر مورخ ۱۳۸۹/۸/۸ که مبین این امر است که مقاله مستخرج از پایان نامه توسط دانشجو نوشته شده و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت و راهنمایی جهت اصلاح آن را دارد. چرا که منطوق تبصره مقرره مذکور صراحتاً مبین توسعه دامنه شمول حکم مندرج در مواد مورد اشاره است.

در رابطه با تقاضای ابطال تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه مورد شکایت نیز لازم به ذکر است که براساس جزء ۴ بند «ب» ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از مأموریت های اصلی و حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تحت پوشش این وزارتخانه است و در راستای ایفای مأموریت ها و اختیارات فوق، شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت مذکور اقدام به تصویب آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/ کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) در جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ نموده است. نظر به این که در آیین نامه یادشده درخصوص اثر نمره های مردودی در محاسبه میانگین کل حکمی مقرر نشده است، لذا حکم مقرر در تبصره۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری تخصصی (برای ورودی های ۹۷ به بعد) دانشگاه علامه طباطبایی که براساس آن مقرر شده است که نمره های ردی درس های دانشجو در محاسبه میانگین نیمسال تحصیلی و میانگین کل منظور خواهد شد، خارج از حدود اختیار است.”

متن مقرره های مورد شکایت به شرح زیر است:

“شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری تخصصی (Ph.D )

(برای ورودی های ۹۷ به بعد)

(حسب مفاد آیین نامه دوره های تحصیلی مصوب جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۳۰/۱۰/۱۳۹۶ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی)

مقدمه

با استناد به قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب ۱۳۸۳/۵/۱۸ مجلس شورای اسلامی و در اجرای مفاد ماده ۲ «سیاست ها و ضوابط اجرایی حاکم بر آمایش آموزش عالی در جمهوری اسلامی ایران» (موسوم به طرح آمایش) مصوب ۱۳۹۴/۱۲/۱۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی و آیین نامه دوره های تحصیلی مصوب جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی وزارت، شیوه نامه اجرایی دوره دکتری تخصصی (ph.D. ) به منظور رفع ابهام و ایجاد هماهنگی بین واحدهای آموزشی دانشگاه همراه با پیوست تعاریف تدوین گردید.

……………….

ماده ۱۴: نمره ارزشیابی از هر درس به صورت عددی از صفر تا ۲۰ محاسبه می شود. حداقل نمره قبولی در هر درس ۱۴ و میانگین کل قابل قبول پس از گذراندن تمام واحدهای آموزشی ۱۶ است. نمره ارزشیابی براساس حضور و فعالیت در کلاس، انجام تکالیف و نتایج آزمون کتبی مرحله ای و پایانی برای دروس نظری و نظری ـ عملی در هر نیمسال تحصیلی صورت می پذیرد.

تبصره۱: نمره های تمام دروس اصلی، تخصصی، پایه، اختیاری و … (به جز دروس پیش نیاز و جبرانی و رساله) اعم از قبولی و مردودی در میانگین نیمسال و میانگین کل دانشجو محاسبه می شود.

…………

ماده۱۸: دانشجو پس از تدوین رساله و مشروط بر تأیید استادان راهنما از حداقل کفایت دستاوردهای علمی (چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی یا دو گواهی پذیرش مقاله معتبر و مستخرج از رساله و یا ثبت پتنت خارجی)؛ مجاز است در حضور هیأت داوران از رساله خود دفاع کند.

……………………

تبصره۲: تنها مقالاتی برای اخذ مجوز دفاع قابل قبول است که توسط استاد راهنما تأیید و استاد راهنما به عنوان نویسنده مسئول مقاله معرفی شده باشد.”

در پاسخ به شکایت مذکور، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی به موجب لایحه شماره ۱/۰۲/۱۹ مورخ ۱۴۰۱/۱/۲۹ توضیح داده است که:

“شاکی نسبت به تبصره ۲ ماده ۱۸ شیوه نامه اجرایی تقاضای اعمال ماده ۹۲ قانون دیوان عدالت اداری را نموده است. در این خصوص لازم به ذکر است که مدیران جدید دانشگاه ضمن اطلاع از این موضوع و مندرجات دادنامه شماره ۸۳۹ بررسی جوانب امر را در دستور کار خود قرار داده اند.

لذا مستدعی است قبل از طرح موضوع در هیأت عمومی اعتبار شیوه نامه معترض عنه مجدداً از دانشگاه استعلام شود.

همچنین مشارالیه نسبت به تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری در خصوص تاثیر همه نمرات اخذ شده اعم از قبولی و مردودی در محاسبه میانگین کل، شکایت کرده است و مغایرت آن با مصوبات شورای عالی برنامه ریزی آموزشی را مطرح نموده است. در این خصوص گفتنی است تبصره مزبور بر اساس ماده ۳۰ آیین نامه دوره های تحصیلی مصوب جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ به تصویب رسیده است که در این ماده، میانگین کل قابل قبول پس از گذراندن تمام واحدهای آموزشی محاسبه می گردد. بنابراین برخلاف ادعای شاکی، ماده مزبور مشتمل بر نمرات قبولی و مردودی توأماً بوده و موضوع از این حیث مسکوت گذاشته نشده است؛ در نتیجه تبصره ۲ ماده ۱۱ آیین نامه آموزشی دوره دکتری مصوب ۱۳۹۴/۱۱/۲۴ که مورد استناد شاکی قرار گرفته است، با ماده ۳۰ آیین نامه سابق الذکر مغایر بوده و ملغی و بی اثر می باشد. لذا تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی دوره دکتری دانشگاه علامه طباطبایی حسب مفاد آیین نامه دوره های تحصیلی مصوب ۱۳۹۶ تصویب شده است و مغایرتی با اسناد و مصوبات بالادستی نداشته و شکایت شاکی وارد نمی باشد.”

پرونده در اجرای ماده ۸۴ قانون دیوان عدالت اداری به هیأت تخصصی فرهنگی، آموزشی و پزشکی دیوان عدالت اداری ارجاع شد و این هیأت به موجب دادنامه شماره ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۱۵۵۸۷۷۷ مورخ ۱۴۰۳/۷/۳ ، آن قسمت از تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری تخصصی برای ورودی های ۱۳۹۷ به بعد مصوب ۱۳۹۷/۱۰/۵ شورای دانشگاه علامه طباطبایی که متضمن محاسبه نمرات مردودی دانشجویان در میانگین نیمسال تحصیلی می باشد و همچنین آن قسمت از تبصره ۲ ماده ۱۸ شیوه نامه مذکور که ناظر بر تأیید مقاله مستخرج از رساله دکتری توسط استاد راهنماست را قابل ابطال تشخیص نداد و رأی به رد شکایت صادر کرد. رأی مذکور با توجه به عدم اعتراض از سوی رئیس محترم دیوان عدالت اداری یا ده نفر از قضات دیوان عدالت اداری، قطعیت یافت.

رسیدگی به تقاضای ابطال سایر مفاد تبصره ۱ ماده ۱۴ و تبصره ۲ ماده ۱۸ شیوه نامه مورد شکایت در دستورکار جلسه هیأت عمومی قرار گرفت.

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۳/۷/۱۰ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آرا به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی هیأت عمومی

الف. اولاً براساس جزء ۴ بند (ب) ماده ۲ قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مصوب سال ۱۳۸۳، تعیین ضوابط، معیارها و استانداردهای علمی مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی، رشته ها و مقاطع تحصیلی با رعایت اصول انعطاف، پویایی، رقابت و نوآوری علمی از مأموریت های اصلی و در حدود اختیارات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه اداره امور دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی تحت پوشش وزارتخانه یادشده است و در راستای ایفای مأموریت ها و اختیارات فوق، آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) در جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ به تصویب شورای عالی برنامه ریزی آموزشی رسیده است و آیین نامه یادشده فاقد هرگونه حکمی دائر بر محاسبه نمره های مردودی دانشجو در میانگین کل نمرات است. ثانیاً برمبنای تبصره ۲ ماده ۳۵ ناظر بر ماده ۳۰ آیین نامه اخیرالذکر، ضمانت اجرای عدم کسب نمره ۱۴ به عنوان نمره قبولی هر درس در مقطع دکتری تخصصی، الزام به گذراندن مجدد درس مردودی است که ممکن است منجر به افزایش سنوات تحصیلی و به تبع آن محرومیت از حق دفاع از رساله دکتری شود. بنابراین محاسبه نمره درس مردودی در مرحله ارزیابی جامع و نتیجتاً سلب حق دانشجو در ورود به مرحله ارزیابی جامع، تحمیل محرومیت و مجازات مضاعف بوده و مغایر بند ۳ اصل سوم و اصول سی ام و سی و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده ۱ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب سال ۱۳۵۳ درخصوص حق تحصیل اشخاص است و با توجه به مراتب فوق، آن قسمت از تبصره ۱ ماده ۱۴ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری تخصص  (Ph.D) برای ورودی های ۱۳۹۷ به بعد مصوب ۱۳۹۷/۱۰/۵ شورای دانشگاه علامه طباطبایی که متضمن محاسبه نمرات مردودی دانشجویان در میانگین کل نمرات است، خارج از حدود اختیار و خلاف قانون بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می شود.

ب. اولاً به موجب ماده ۳۴ آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) مصوب جلسه شماره ۸۸۹ مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۳۰ شورای عالی برنامه ریزی آموزشی: «دانشجو پس از تدوین رساله و مشروط بر تأیید استاد/استادان راهنما از حداقل کفایت دستاوردهای علمی (چاپ یک مقاله علمی ـ پژوهشی معتبر و مستخرج از رساله و یا ثبت پتنت خارجی)، مجاز است در حضور هیأت داوران از رساله خود دفاع کند» و در عین حال مستفاد از رأی شماره ۱۲۸۶ مورخ ۱۳۹۹/۱۰/۹ هیأت عمومی دیوان عدالت اداری این است که اخذ پذیرش مقاله کفایت می کند و برمبنای ماده مذکور، مقاله مستخرج از رساله توسط دانشجو نوشته شده و استاد/استادان راهنما صرفاً وظیفه نظارت و راهنمایی جهت اصلاح آن را برعهده دارند. ثانیاً براساس ماده ۱ آیین نامه صدرالذکر، دانشگاه علامه طباطبایی می بایست در تدوین و تصویب شیوه نامه اجرایی نظارت بر اجرای مفاد آیین نامه مذکور، چهارچوب قانونی برای اجرای هماهنگ، یکپارچه و صحیح برنامه های آموزشی و مآلاً اصول و ضوابط اصلی دوره دکتری مندرج در آیین نامه را رعایت کند و این در حالی است که آن بخش از مقرره مورد اعتراض که متضمن معرفی استاد راهنما به عنوان نویسنده مسئول مقاله است، دامنه شمول حکم مقرر در ماده ۳۴ آیین نامه دوره های تحصیلی کاردانی/کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی (ویژه دانشگاه های سطح ۱ و ۲ دولتی) را توسعه داده است. ثالثاً ماده ۳۴ آیین نامه پیش گفته در مقام بیان نحوه دفاع از رساله دکتری و شرایط آن است و سکوت این ماده درخصوص این که چه کسی نویسنده مسئول باشد، متضمن جوازی برای نویسنده مسئول تلقّی کردن استاد راهنما نیست و باید این موضوع را در پرتو اصول کلّی حقوق عمومی از قبیل اصل عدم صلاحیت و اصل برابری و منع تبعیض تفسیر کرد و بدیهی است که اصل بر عدم صلاحیت استاد راهنما برای نویسنده مسئول بودن در مقاله بوده و خلاف آن نیاز به تصریح دارد. رابعاً مستفاد از ماده ۳ قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال ۱۳۴۸ با اصلاحات بعدی، مقاله علمی مستخرج از رساله، اثر حقوقی مستقلی است که پدیدآورنده آن دانشجو است و وی مالک فکری آن محسوب می شود و استاد راهنما صرفاً وظیفه نظارت بر آن را برعهده دارد. خامساً قانون پیشگیری و مقابله با تقلّب در تهیه آثار علمی مصوب سال ۱۳۹۶، در مقام بیان عمل مجرمانه تقلب در تهیه آثار علمی و مجازات آن بوده و از این قانون، الزام دانشجویان به معرفی استاد راهنمای رساله به عنوان نویسنده مسئول در مقالات علمی ـ پژوهشی مستخرج از رساله، قابل استنتاج نیست. بنا به مراتب فوق، آن قسمت از تبصره ۲ ماده ۱۸ شیوه نامه اجرایی آیین نامه دوره دکتری تخصصی (.Ph.D ) برای ورودی های ۱۳۹۷ به بعد مصوب ۱۳۹۷/۱۰/۵ شورای دانشگاه علامه طباطبایی که تنها مقالاتی را برای اخذ مجوز دفاع قابل قبول اعلام کرده که استاد راهنما به عنوان نویسنده مسئول مقاله معرفی شده باشد، خارج از حدود اختیار مرجع تصویب کننده آن بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال می شود. این رأی براساس ماده ۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰ ) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ احمدرضا عابدی