رأی شماره ۵١٣/١ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری

با موضوع رفع ابھام از دادنامه شماره ۵١٣/١ ـ ١٣٩١/٧/٢۴ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شماره ٩٠/١٨٧ -١٧/۵/١٣٩۴
٩٠/١٨٧ : پرونده کلاسه ١/۵١٣ :دادنامه شماره ٢٢/۴/١٣٩۴ : دادنامه تاریخ
مرجع رسیدگی: ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی : سازمان تامین اجتماعی
موضوع شکایت و خواسته : رفع ابھام از دادنامه شماره ۵١٣ ـ١٣٩١/٧/٢۴ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری
گردش کار : مدیر کل دفتر حقوقی و دعاوی سازمان تأمین اجتماعی به موجب لایحه شماره ٧١٠٠/٩٣/٢٧ـ١٣٩٣/۶/٢٧ اعلام کرده است که:
«احتراماً به استحضار می رساند قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ١٣۶٨/١/٢٠ و آیین نامه مربوطه با ھدف ضرورت حفاظت کارکنان، مردم، نسلھای آینده و محیط در برابر اثرات زیان آور اشعه تدوین شده است. در بند ٣ ماده ٢٠ قانون یاد شده مقرر شده است افزایش مدت خدمت مورد قبول تا یکسال به ازای ھر یک سال کار با اشعه، حداکثر این افزایش تا ده سال و منحصراً از نظر بازخرید، بازنشستگی، ازکارافتادگی، تعیین حقوق وظیفه قابل احتساب است.

حسب مورد مشمولین گروه الف حداکثر تا ده سال و مشمولین گروه ب حداکثر تا ۵ سال را شامل می شود. که این سنوات ارفاقی در زمان احراز شرایط بازنشستگی فرد می باید با سایر سوابق که بیمه شده در ھمان شغل یا مشاغل دیگر دارد جمع شده و در احراز شرایط بازنشستگی بر اساس قواعد عام بازنشستگی (ماده ٧۶ قانون تأمین اجتماعی) مورد لحاظ قرار گیرد. در واقع از آن جا که قانون کار با اشعه صرفاً در مقام بیان مزایای شاغلان پرتو کار بوده و مزایایی نظیر پرداخت فوق العاده با اشعه و اعطای سنوات ارفاقی را تعیین کرده و اشاره ای به شرایط بازنشستگی نکرده است و با توجه به این که این قبیل افراد نیز بیمه شده تأمین اجتماعی بوده و کلیه مشمولان مزبور از جھت بازنشستگی و تعیین میزان مستمری تابع مواد ٧۶ و ٧٧ قانون تأمین اجتماعی ھستند.

ھمچنین با عنایت به مقررات فوق و سایر مقررات عام و قواعد حاکم بر بازنشستگی در صندوقھای بازنشستگی، امر بازنشستگی اصولاً تابعی است از مولفه ھای سن و سابقه و افراد صرفاً در صورت احراز شرایط مقرر برای دو مولفه مذکور، امکان بازنشستگی و بھره مندی از مزایای قانونی آن را خواھند داشت. لذا پرتوکاران نیز از شمول مواد مذکور و قواعد فوق مستثنی نیستند.

علی رغم توضیحات مذکور، دیوان در دادنامه ۵١٣ اعمال ھر گونه شرط سنی را در مورد بازنشستگی مشمولان قانون حفاظت در برابر اشعه خلاف قانون تشخیص داد. با حذف شرط سنی این ابھام مطرح می شود که با حذف شرط سنی به طور مطلق در مواردی ھمچون داشتن ١٠ سال سابقه در گروه «الف» و گروه «ب»، فرد به ترتیب با مجموع ٢٠ سال سنوات ارفاقی و واقعی در گروه «الف» و مجموع ١۵ سال سنوات واقعی و ارفاقی در گروه «ب» امکان بازنشستگی را در ھر سنی خواھد داست. این امر با ھیچ منطق قانونی و اصول و مقررات حاکم بر امور بیمه ای و صندوقھای بازنشستگی بیمه ای انطباق ندارد و حتی در مورد خود مشمولان قانون حفاظت در برابر اشعه نیز نتایج غیرمنطقی به دنبال خواھد داشت توضیح این که گروه «الف» که در معرض اشعه شدیدتری قرار دارند نسبت به گروه «ب» که در معرض اشعه کمتری قرار دارند شرایط سختتری را برای بازنشستگی خواھند داشت چرا که گروه «الف» مجموع سوابق واقعی و ارفاقی آن ٢٠ خواھد بود و گروه «ب» مجموع سوابق ١۵ سال که قطعاً مورد نظر قانونگذار و آن مرجع نبوده است و از سوی دیگر در مقایسه با سایر گروھھای سخت و زیان آور و بازنشستگی ھای پیـش از موعد ھمچون جانبازان و کارگرانی که در مشاغل سخت کار می کنند نتیجه حاصله غیر منطقی خواھد بود چرا که در ھیچ مورد سابقه واقعی کمتر از ٢٠ سال سابقه نداریم و با احتساب سوابق ارفاقی سوابق معمولاً به ٣٠ سال می رسد، بنابراین در مورد رأی ۵١٣ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری که اعمال ھر گونه شرط سنی را خلاف قانون تشخیص داد این سوال مطرح است که آیا مقصود دیوان این بوده که در ھر مورد مجموع سوابق واقعی و ارفاقی مشمولان قانون حفاظت در برابر اشعه به ٣٠ سال برسد شرایط بازنشستگی فراھم است و اعمال شرط سنی خلاف قانون است؟
با توجه به ابھام مطروحه که عملاً اجرای رأی را با مشکل روبرو ساخته خواھشمند است دستور فرمایید نسبت به رفع ابھام از رأی صادر شده اقدام لازم صورت پذیرد. »
رأی شماره ۵١٣ـ١٣٩١/٧/٢۴ ھیأت عمومی به قرار زیر می باشد:
«گردش کار: آقای سعید کاظمی خرازی به موجب دادخواستی ابطال بند ۵ بخشنامه شماره ۵٢ مستمری ھا سازمان تأمین اجتماعی را خواستار شده و درجھت تبیین خواسته اعلام کرده است که:«در مورد بازنشستگی مشمولان قانون «حفاظت در برابر اشعه» موضوع بخشنامه «شماره۵٢ مستمری ھا» سازمانتأمین اجتماعی، در بند ۵ آن شرط سن برای متقاضیان مطرح شده که خلاف روح قانون حفاظت در برابر اشعه (مصوب١٣۶٨ ) است. این بند شرط سن را برای متقاضیان بازنشستگی طبق تبصره ١ ذیل ماده ٧۶ لازم دانسته است، درحالی که کسانی که با استفاده از قوانین حمایتی از بازنشستگیھای پیش از موعد استفاده می کنند ھیچ گاه نمی توانند حداقل شرط سن یعنی ۵٠ سال را دارا باشند. از طرفی این شرط در دیگر بخشنامه ھای سازمان تأمین
اجتماعی در مورد مشمولان قانون کار که دارای مشاغل سخت و زیان آور ھستند (از جمله بخشنامه شماره۴٩ ھیچ گاه لحاظ نشده است. چطور می شود از یک طرف برای گروھی شاغل در کارھای سخت و زیان آور بازنشستگی پیش از موعد در نظر گرفت و از طرفی با قراردادن شرط سن برای متقاضیان جلوی استفاده آنھا را از قوانین حمایتی و حفاظتی گرفت! لازم به ذکر است در ماده ١ قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ١٣۶٨ که اھداف تدوین این قانون را بیان می کند به ضرورت حفاظت کارکنان در برابر اثرات زیان آور اشعه اشاره شده اسـت و برای حمایت از پرتوکاران در بخشھای مختلف ازجمله پرتوکاران گروه پزشکی مزایایی را قائل شده است که یکی از آنھا بازنشستگی پیش از موعد نسبت به دیگر کارکنان بخشھای دولتی و خصوصی است که در بند ٣ ماده (٢٠) فصل پنجم ـ مقررات ویژه به آن اشاره شده است به این صورت که پس از ٢٠ سال کار با مواد پرتوزا و حضور در محیطھای آلوده به مواد رادیواکتیو پس از تأیید سازمان انرژی اتمی بتواند با استفاده از مزایای این قانون با ده سال ارفاق و با ٣٠ روز حقوق بازنشسته شوند. با توجه به این که دوره تحصیل در دانشگاه در رشته ھای تکنسین رادیو تراپی ٢ سال است، یک جوان پس از اتمام تحصیلات در دبیرستان و اتمام خدمت سربازی در حدود ٢٠ تا ٢١ سالگی وارد دانشگاه می شود و در ٢٢ تا ٢٣ سالگی فارغ التحصیل میشود. اگر تا ٢۵ سالگی ھم بیکار بماند بالاخره در این سن وارد بازار کار می شود و پس از ٢٠ سـال کـار در سـن ۴۵ سـالـگی (شبیه شرایط بنده) شامل این قانون خواھد بود و چون ایـن قانون خواسته است از بیش از ٢٠ سال کار پرتو کاران که مخالف موارد حفاظتی و استانداردھای جھانی است جلوگیری کرده باشد آنھا را با ارفاق قابل بازنشسته شدن اعلام کرده است، اما با وجود بند مذکور که شرط سن را مطرح کرده است عده بسیاری که در زیر سن ۵٠ سال به شرایط بازنشستگی می رسند بلاتکلیف خواھند ماند. چون در صورت بازنشسته نشدن باید حدود ۵ سال دیگر تا رسیدن به حداقل شرط سن کار کنند که این نقض غرض قانونگذار در امر حفاظت کارکنان در مقابل پرتوھا می باشد، چون عملاً پس از ٢۵ سال کار شامل این قانون خواھند شد نه ٢٠ سال و اگر بیکار بمانند چگونه ھزینه ھای زندگی را تأمین کنند؟
لذا از آنجا که بند مذکور خلاف نظر قانونگذار در قانون حفاظت در برابر اشعه است و با وجود آن امکان استفاده ازشرایط ارفاقی برای عده زیادی که در سنین زیر ۵٠ سال به ٢٠ سال سابقه کار می رسند با توجه به کوتاه بودن زمانتحـصیل (٢ سال برای کـاردانی رادیوتراپی) فراھـم نیسـت و با توجـه به اینکه در ھیچ یک از بخشنامه ھای دیگر مربوطبه کارھای سخت و زیان آور در سـازمان تأمین اجتماعی شرط سـن لحاظ نمی شود خواھـشمندم با نـقض بند ۵بخشنامه شماره ۵٢ امکان بھره مند شدن از مزایای قانونی را فراھم آورید. متن قسمت مورد اعتراض از بخشنامه شماره ۵٢ مستمریھا به قرار زیر است:
«به استناد تبصره ذیل ماده (١ (مصوبه شماره ١۵٣۶۵ت٣۶٠٠۵ ھـ مورخ ١٣٨۶/٢/۵ ھیأت محترم وزیران رسیدگی به تقاضای بازنشستگی مشمولان قانون حفاظت در برابر اشعه با رعایت مفاد ذیل خواھد بود:
١ـ ………………………..
٢ـ ………………………..
٣ـ ………………………..
۴ـ ………………………..
۵ ـ پس از اخذ درخواست بازنشستگی بیمه شده مبنی بر کار با اشعه و وصول گواھی از سازمان انرژی اتمی، برقراری مستمری بازنشستگی در صورت احراز حداقل شرط سن و حداقل سابقه قابل احتساب (مجموع سابقه اصلی و افزایش خدمت) مطابق با مفاد تبصره ھای ذیل ماده ٧۶ و محاسبه آن وفق مقررات عام تأمین اجتماعی خواھد بود.»
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل دفتر امور حقوقی و دعاوی صندوق (سازمان) تأمین اجتماعی به موجب لایحه شماره۵٠١٠۴ـ١٣٩٠/٩/٧ توضیح داده است که:
«شاکی در دادخواست ارائه شده عدم اعمال شرایط سن و سابقه در خصوص مشمولان قانون یاد شده را بدون این که مستند قانونی آن را ذکر کند، اعلام داشته است که بند ۵ بخشنامه معترض عنه طبق قانون تأمین اجتماعی تنظیم، شده و خـلاف روح قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ١٣۶٨ است. در این ارتباط لازم به ذکر است که قانون مزبور در خصوص ضرورت حفاظت کارکنان، مردم، نسلھای آینده و محیط در برابر اثرات زیان آور اشعه وضع شده است و در این راستا مزایایی را نیز قانونگذار برای افراد مشمول در نظر گرفته است از جمله میتوان به بند ٣ ماده ٢٠ قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب ١٣۶٨/١/٢٠ اشاره کرد که به موجب آن افزایش مدت خدمت مورد قبول تا یک سال به ازای ھر یک سال کار با اشعه و حداکثر این افزایش تا ده سال و منحصراً از نظر بازخرید، بازنشستگی، از کارافتادگی و تعیین حقوق وظیفه قابل احتساب می باشد. بند ٧ ماده ٢ آیین نامه قانون مزبور در تعریف پرتوکار، عنوان داشته که پرتوکار به شخص حقیقی اطلاق می شود که حسب وظیفه با منابع مولد اشعه به طور مستمر و فیزیکی در ارتباط باشد و حد آنھا را به دو گروه الف و ب تقسیم کرده است. در ادامه ماده ٢٠ آیین نامه یاد شده احتساب سوابق کار با اشعه جھت بازخرید، بازنشستگی، ازکارافتادگی و تعیین حقوق وظیفه را در خصوص کارکنان با پرتو گروه الف به ازای ھر سال خدمت یک سال به خدمت مورد قبول آنھا تا حداکثر ده سال افزوده می شود و ھمچنین در مورد کارکنان با پرتو گروه (ب) به ازای ھر سال خدمت ۶ ماه به خدمت مورد قبول آنھا تا حداکثر ۵ سال اضافه می شود. بنابراین با عنایت به مراتب فوق و بررسی قانون و آیین نامه مربـوطه دقیقاً مشخص می شود قـانونگذار در خصوص نحوه بـازنشستگی و
شرایط مربـوطه از جمله سن و سابقه و نیز حداقل سابقه پایه جھت بازنشستگی تصریحی ندارد. مضافاً اینکه سنواتارفاقی مقرر در قانون نیز در خصوص برخورداری افرادی که می توانند مشمول گروه الف یا ب قرار بگیرند نیز متفاوت است و حسب مورد مشمولان گروه الف حداکثر تا ده سال و مشمولان گروه ب حداکثر ۵ سال را شامل می شود که این سنوات ارفاقی در زمان بازنشستگی فرد به سایر سوابق که بیمه شده در ھمان شغل یا مشاغل دیگر دارد جمع شده و در احراز شرایط بازنشستگی وفق ماده ٧۶ قانون تأمین اجتماعی مورد لحاظ قرار می گیرد؛ در واقع از آنجا که قانون کار با اشعه صرفاً در مقام بیان مزایای شاغلین پرتوکار بوده و مزایایی نظیر پرداخت فوق العاده کار با اشعه و اعطاء سنوات ارفاقی را تعیین کرده است و اشاره ای به شرایط بازنشستگی نکرده است و با توجه به این که این قبیل افراد نیز بیمه شده تأمین اجتماعی بوده و کلیه مشمولان قانون تأمین اجتماعی از جھت بازنشستگی و تعیین میزان مستمری تابع مواد ٧٧ و ٧۶ قانون مذکور ھستند در نتیجه شرایط بازنشستگی این قبیل افراد در راستای مواد مذکور و قواعد عام بازنشستگی اسـت و از این جـھت ایرادی مـتوجه مصـوبات سازمان نیـست. با عنایت به مراتب فوق و این که شاکی تقاضای ابطال بخشنامه معترض عنه را کرده است بدون این که قانون مورد نظر خود را اعلام کند و نیز ادعای شاکی ھمان طور که در بخش دفاعیات ماھوی تشریح شده است، بلادلیل است و اقدامات سازمان وفق قانون و مقررات جاری صورت می پذیرد رد شکایت شاکی مورد استدعاست.»
ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ یاد شده با حضور رؤسا، مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد. پس از بحث و بررسی، با اکثریت آراء به شرح آینده به صدور رأی مبادرت میکند.
رأی ھیأت عمومی
نظر به این که قانونگذار در بند ٣ ماده ٢٠ قانون حفاظت در برابر اشعه مصوب سال ١٣۶٨ ،افزایش مدت خدمت مورد قبول تا یک سال به ازای ھر یک سال کار با اشعه و حداکثر تا ١٠ سال را منحصراً از نظر بازخرید، بازنشستگی، ازکارافتادگی و تعیین حقوق وظیفه برای افرادی که به طور مستمر به کار با اشعه اشتغال داشته باشند بر مبنای مقدار و شرایط بالقوه پرتودھی محیط کار، قابل احتساب دانسته است و در ایـن قانـون شـرط سنی در جھت بازنشستـگی پیش بینی نشـده است، بنابراین بنـد ۵ بخشنامه شماره ۵٢ مستمری ھای سازمان تأمین اجتماعی که
بازنشستگی اشخاص را با لحاظ بند ٣ ماده ٢٠ قانون حفاظت در برابر اشعه به رعایت حداقل شرط سنی مندرج در تبصره ھای ماده ٧۶ قانون تأمین اجتماعی مقید کرده، مغایر حکم قانونگذار به شرح پیش گفته است و به استناد بند یک ماده ١٩ و ماده ۴٢ قانون دیوان عدالت اداری حکم به ابطال آن صادر و اعلام می شود.»

رئیس ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری

ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ یاد شده با حضور رؤسا، مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد. پس از بحث و بررسی، با اکثریت آراء به شرح آینده نسبت به رفع ابھام از دادنامه مورد نظر مبادرت می کند.

رأی ھیأت عمومی
نظر به این که در رأی شماره ۵١٣ـ١٣٩١/٧/٢۴ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری، حداقل شرط سنی مندرج در بند ۵ بخشنامه شماره ۵٢ مستمریھا سازمان تأمین اجتماعی مغایر قانون تشخیص و ابطال شده است و در این رأی، ھیأت عمومی حداقل سابقه قابل احتساب اعم از سابقه اصلی و افزایش خدمت مطابق با مفاد تبصره ھای ذیل ماده ٧۶ قانون تأمین اجتماعی را ابطال نکرده است،
مفید این معناست که در فرضی که اشخاص موضوع بخشنامه مورد اعتراض سابقه خدمتی قانونی برای بازنشستگی مطابق عمومات قانون تأمین اجتماعی اعم از سابقه اصلی و سابقه ناشی از افزایش خدمت تحت عنوان سابقه ارفاقی را واجد باشد، صرف نظر از شرط سنی، قابل بازنشستگی ھستند. با توضیح مذکور از مفاد رأی شماره ۵١٣ـ١٣٩١/٧/٢۴ ھیأت عمومی رفع ابھام می شود.
رئیس ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ محمدجعفر منتظری