رأی شماره ١١۴۴ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری

با موضوع: ابطال تبصره١ بند الف شرایط اختصاصی دفترچه راھنمای شماره١ آزمون
تحصیلات تکمیلی سال ١٣٩۶ و بند ۴ قسمت (ی) دفترچه راھنمای انتخاب رشته آزمون
کارشناسی ارشد در سال ١٣٩۶

شماره ٩۶/۵۴١/ھـ ١٣٩۶/١٢/٢

بسمه تعالی

جناب آقای اکبرپور

رئیس ھیأت مدیره و مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمھوری اسلامی ایران

با سلام

یک نسخه از رأی ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری به شماره دادنامه ١١۴۴ مورخ ١٣٩۶/١١/١٠ با موضوع:

«ابطال تبصره ١ بند الف شرایط اختصاصی دفترچه راھنمای شماره١ آزمون تحصیلات تکمیلی سال ١٣٩۶ و بند ۴ قسمت (ی) دفترچه
راھنمای انتخاب رشته آزمون کارشناسی ارشد در سال ١٣٩۶ «جھت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال می گردد.

مدیرکل ھیأت عمومی و ھیأتھای تخصصی دیوان عدالت اداری ـ مھدی دربین

تاریخ دادنامه : ١٣٩۶/١١/١٠

شماره دادنامه: ١١۴۴

کلاسه پرونده : ۵۴١/٩۶

مرجع رسیدگی: ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی : آقای محمدرضا زینلی

موضوع شکایت و خواسته : ابطال تبصره ١ بند الف شرایط اختصاصی دفترچه راھنمای شماره ١ آزمون تحصیلات تکمیلی سال
١٣٩۶ و بند ۴ از قسمت «ی» دفترچه راھنمای انتخاب رشته آزمون کارشناسی ارشد سال ١٣٩۶

گردش کار : آقای محمدرضا زینلی به موجب دادخواست ابطال [تذکر] تبصره ١ بند الف شرایط اختصاصی دفترچه شماره ١ راھنمای
ثبت نام آزمون ورودی تحصیلات تکمیلی سال ١٣٩۶ و بند ۴ از قسمت «ی» دفترچه راھنمای انتخاب رشته آزمون کارشناسی ارشد
سال ١٣٩۶ را در اجرای ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ١٣٩٢ درخواست کرده و در جھت
تبیین خواسته توضیح داده است که:

« احتراماً مستحضر می باشید که حسب آرای وحدت رویه شماره ٧٣۴ و ٧٣۵ ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ و شماره ١٢٠۵ ـ ١٣٩۴/١٠/٢٢ و
ھمچنین آرای ۴٩۴ الی ۵٠٨ ـ ١٣٩۵/٨/۴ که بر اساس آرای مذکور (٧٣۴ و ١٢٠۵ (اصدار یافته اند و مدلول کلیه دادنامه ھای مذکورکه
مورد استدلال مکرر ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری قرار گرفته، بدین شرح می باشد: «مطابق ماده ٧ لایحه قانونی اصلاح مواد ٧ و ٨
قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب سال ١٣۵٨ ،تحصیل در دانشگاھھا و مؤسسات آموزش عالی
داخل کشور به صورت رایگان و در قبال تعھد خدمت برابر مدتی که از تحصیل رایگان استفاده کرده اند مورد حکم مقنن قرار گرفته و
پرداخت شھریه در فرضی اعمـال می شود که کسی مایل به تحصیل رایگان نباشد و در سایر قوانین دلیلی بر محدودیت تحصیل رایگان
در مراکز آموزش عالی فقط در یک مقطع وجود ندارد و از طرفی مطابق ماده ۴ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال
١٣٨٠ ،دریافت ھرگونه وجه، کالا و خدمات تحت ھر عنوان از اشخاص حقیقی و حقوقی توسط وزارتخانه ھا، مؤسسات و شرکتھای
دولتی غیراز مواردی که در مقررات قانونی مربوط معین شده یا می شود، ممنوع اعلام شده است.»

١ـ مستحضر می باشید که بر اساس استدلال دادنامه ھای مذکور، بدواً در رای وحدت رویه شماره ٧٣۴ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ ،قسمت اول بند
٣ مصوبه چھل و پنجمین جلسه شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی وزارت بھداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر پرداخت
شھریه تحصیل در مقطع دکترا توسط داوطلبی که در مقطع کارشناسی از آموزش رایگان برخوردار بوده است، مغایر احکام مقنن به
شرح فوق الذکر تلقی گردیده و به استناد بند ١ ماده ١٢ و ماده ٨٨ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال
١٣٩٢ ابطال گردیده است.

٢ـ سپس در رأی وحدت رویه شماره ٧٣۵ ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ ،نیز با این استدلال که بند ٣ جزء (ز) ردیف ٢ دفترچه ثبت نام کنکور [آزمون]
سراسری سال١٣٩١ ،مبتنی بر مصوبه ھفتاد و یکمین جلسه شورای معین شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی مورخ ١٣٩٠/٧/١٠
صادر شده است که این مصوبه نیز در راستای تعمیم مصوبه چھل و پنجمین جلسه شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی مورخ
١٣٨٩/١٢/٧نسبت به دانشجویان ورودی سال تحصیلی ١٣٩٢ ـ ١٣٩١ و قبل از آن به تصویب رسیده است و بند ٣ مصوبه اخیرالذکر نیز
به موجب رأی شماره ٧٣۴ ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری خلاف قانون تشخیص داده شده و ابطال گردیده است،
بنابراین بنـد ٣ جزء (ز) ردیف ٢ دفترچـه کنکـور سراسری سال ١٣٩١ موضوع مصوبه ھفتاد و یکمین جلسه شورای معین شورای عالی
برنامه ریزی علوم پزشکی مورخ ١٣٩٠/٧/١٠ نیز خارج از حدود اختیارات مرجع وضع، تصویب شده و به استناد بند ١ ماده ١٢ و ماده ٨٨
قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ١٣٩٢ ابطال گردیده است.

٣ـ متعاقباً ھیأت عمومی طی رأی شماره ١٢٠۵ ـ ١٣٩۴/١٠/٢٢مرقوم فرموده اند که «مطابق ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی
دیوان عدالت اداری مقرر شـده است کـه: «چنانچه مصوبه ای در ھیأت عمومی ابطال شود، رعایت مفاد رأی ھیأت عمومی در مصوبات
بعدی الزامی است، ھر گاه مراجع مربوط مصوبه جدیدی مغایر رأی ھیأت عمومی تصویب کنند، رئیس دیوان موضوع را خارج از نوبت
بدون رعایت مفاد ماده ٨٣ این قانون و فقط با دعوت نماینده مرجع تصویب کننده، در ھیأت عمومی مطرح می کند.» نظر به این که در
رأی شماره ٩٢١٠٠٩٠٩٠۵٨٠٠٧٣۴ ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری، قسمت اول بند ٣ مصوبه چھل و پنجمین جلسه
شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی وزارت بھداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر پرداخت شھریه تحصیل در مقطع دکتری
توسط داوطلبی که در مقطع کارشناسی از آموزش رایگان برخوردار بوده ابطال شده است و در بند ٣ بخش «ز» فصل سوم دفترچه
آزمون سراسری سال ١٣٩۴ که بعد از رأی مذکور ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری تھیه و انتشار یافته است مقرر شده که: «چنانچه
داوطلب در مقطع کارشناسی از آموزش رایگان برخوردار بوده است، در صورت قبولی در دوره ھای مزبور ملزم به پرداخت شھریه مطابق
مصوبات ھیأت امنای دانشگاه مربوطه می باشد.» بنابراین این بند مغایر صریح مفاد حکم مقرر در ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین
دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ١٣٩٢ تنظیم و تدوین شده است و به استناد بند ١ ماده ١٢ و مواد ١٣ و ٨٨ و ٩٢ قانون پیش
گفته از تاریخ انتشار ابطال می شود.

۴ـ در ادامه ھمین روند «اخذ شھریه برای تحصیل مجدد در دوره روزانه» در دفترچه شماره ١ راھنمای ثبت نام و شرکت در آزمون
سراسری سال ١٣٩۵ نیز تکرار شده است که مجدداً طی آرای وحدت رویه ۴٩۴ الی ۵٠٨ ـ ١٣٩۵/٨/۴ این بند نیز با استدلالی مشابه
استدلال آرای قبلی، ابطال شده است: بدین شرح که «مطابق ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مقرر
شده است که «چنانچه مصوبه ای در ھیأت عمومی ابطال شود، رعایت مفاد رأی ھیأت عمومی در مصوبات بعدی الزامی است. ھرگاه
مراجع مربوط مصوبه جدیدی مغایر رأی ھیأت عمومی تصویب کنند، رئیس دیوان موضوع را خارج از نوبت بدون رعایت مفاد ماده ٨٣ این
قانون و فقط با دعوت نماینده مرجع تصویب کننده، در ھیأت عمومی مطرح می نماید.» نظر به این که در رأی شماره
٩٢١٠٠٩٠٩٠۵٨٠٠٧٣۵ ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری، قسمت اول بند ٣ مصوبه چھل و پنجمین جلسه شورای
عالی برنامه ریزی علوم پزشکی وزارت بھداشت، درمان و آموزش پزشکی مبنی بر پرداخت شھریه تحصیل در مقطع دکتری توسط
داوطلبی که در مقطع کارشناسی از آموزش رایگان برخوردار بوده ابطال شده است و در بند «و» دفترچه شماره ١ راھنمای ثبت نام و
شرکت در آزمون سراسری سال ١٣٩۵ و ھمچنین قسمتی از بند ١ـ ٨ دفترچه شماره ٢ راھنمای انتخاب رشته تحصیلی آزمون
سراسری سال ١٣٩۵ دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی سراسر کشور مقرر شده است که «با توجه به محدودیت امکانات
دانشگاھھا و مؤسسات آموزش عالی دولتی و لزوم توزیع عادلانه فرصتھای موجود بین تمامی متقاضیان، پذیرش آن دسته از
داوطلبانی که قبلاً با استفاده از امکانات دولتی (آموزش رایگان) تحصیلات خود را در رشته ای به اتمام رسانیده اند، در ھمان مقطع
قبولی قبلی و در ھمان دوره (روزانه) امکان پذیر نمی باشد. این قبیل از داوطلبان در صورت تمایل می توانند برای دوره نوبت دوم
(شبانه) در ھمان مقطع متقاضی شوند و یا در صورت قبولی در دوره روزانه، می توانند با پرداخت شھریه ھمانند دانشجویان دوره نوبت
دوم (شبانه)، در رشته مربوط ادامه تحصیل دھند. ھمچنین در خصوص رشته ھای گروه علوم پزشکی نیز با توجه به محدودیت امکانات
دانشگاھھا و مؤسسات آموزش عالی دولتی و لزوم توزیع عادلانه فرصتھای موجود بین تمامی متقاضیان، شرکت مجدد آن دسته از
داوطلبانی که قبلاً با استفاده از امکانات دولتی (آموزش رایگان) تحصیلات خود را در رشته ای به اتمام رسانیده اند، در آزمون سراسری
پذیرش دانشجو برای ورود مجدد به دانشگاھھای دولتی و تحصیل در کلیه رشته ھایی که پذیرش از مقطع دیپلم صورت می گیرد،
امکان پذیر نمی باشد. این قبیل داوطلبان و متقاضیان در صورت تمایل می توانند صرفاً برای تحصیل در پردیسھای خودگردان و ظرفیت
مازاد در رشته ھای گروه پزشکی ثبت نام نمایند و در صورت قبولی در آزمون سراسری، با پرداخت شھریه ادامه تحصیل دھند. ضمناً
مقررات مربوط به تعھدات و طرح نیروی انسانی برای رشته ھای مشمول مرتبط با گروه پزشکی به قوت خود باقی است.» بنابراین
قسمتھای مورد شکایت مغایر صریح مفاد رأی شماره ٩٢١٠٠٩٠٩٠۵٨٠٠٧٣۵ ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ ھیأت عمومی است و حکم مقرر در ماده
٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ١٣٩٢ رعایت نشده است، بنابراین به استناد بند ١ ماده ١٢ و مواد
١٣ و ٨٨ و ٩٢ قانون پیش گفته مقررات مورد اعتراض از تاریخ انتشار ابطال می شود.»

ریاست محترم دیوان عدالت اداری

اساس استدلال کلیه آرای فوق الذکر، ھمان استدلال رأی اولیه شماره ٧٣۴ است که طی آن به درستی و دقت، و بر اساس اصول
مسلم حقوقی اعضای دیوان عدالت مرقوم فرموده اند که : «… تحصیل در دانشگاھھا و مؤسسات آموزش عالی داخل کشور به صورت
رایگان و در قبال تعھد خدمت برابر مدتی که از تحصیل رایگان استفاده کرده اند مورد حکم مقنن قرار گرفته و پرداخت شھریه در فرضی
اعمال می شود که کسی مایل به تحصیل رایگان نباشد و در سایر قوانین دلیلی بر محدودیت تحصیل رایگان در مراکز آموزش عالی فقط
در یک مقطع وجود ندارد و از طرفی مطابق ماده ۴ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب سال ١٣٨٠ ،دریافت ھر گونه
وجه، کالا و خدمات تحت ھر عنوان از اشخاص حقیقی و حقوقی توسط وزارتخانه ھا، مؤسسات و شرکتھای دولتی غیراز مواردی که در
مقررات قانونی مربوط معین شده یا می شود، ممنوع اعلام شده است…»

از آنجا که تحصیل رایگان در دوره کارشناسی، ھیچ وجه مشخصه و خصوصیت متمایزی نسبت به تحصیل در سایر دوره ھا از قبیل
کارشناسی ارشد یا دکترا ندارد و ھمچنین مبانی قانونی استدلال ھیأت عمومی دیوان نیز مقید به تحصیل در دوره کارشناسی نبوده
و به صورت مطلق «تحصیل رایگان» انشا گردیده است، لذا برقراری محدودیت مشابه در دوره ھای کارشناسی ارشد نیز موجه به نظر
نمی رسد.

این در حالی است که بند کاملاً مشابھی با بند ابطال شده دفترچه آزمون سراسری (منظور نظر آرای وحدت رویه ۴٩۴ الی ۵٠٨ ـ
١٣٩۵/٨/۴ ھیأت عمومی) در تبصره ١ بند «الف» شرایط اختصاصی دفترچه شماره یک راھنمای ثبت نام راھنمای آزمون ورودی
تحصیلات تکمیلی سال ١٣٩۶ و بند ۴ از بند «ی» دفترچه راھنمای انتخاب رشته آزمون کارشناسی ارشد ناپیوسته سال ١٣٩۶به
چشم می خورد که بر ھمین اساس مخالف با آرای وحدت رویه ھیأت عمومی دیوان می باشد.

تبصره١ بند «الف» شرایط اختصاصی دفترچه شماره ١ راھنمای ثبت نام راھنمای آزمون ورودی تحصیلات تکمیلی سال ١٣٩۶» :تذکر
مھم: بر اساس بخشنامه شماره ٢/۴٧ـ ١٣٨٣/١/١٠ معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با توجه به محدود بودن امکانات
دانشگاھھا و مؤسسات آموزش عالی دولتی و نیز ضرورت توزیع عادلانه امکانات مذکور بین متقاضیان، ھر یک از داوطلبان ورود به
آموزش عالی در ھر یک از مقاطع تحصیلی تنھا برای یک بار می توانند از امکانات دولتی استفاده نمایند. لذا پذیرفته شدن برای بار دوم
در دوره ھای روزانه مستلزم پرداخت شھریه معادل دوره شبانه خواھد بود.»

بند۴ از بند «ی» دفترچه راھنمای انتخاب رشته آزمون کارشناسی ارشد ناپیوسته سال ١٣٩۶» :۴ـ ھمان گونه که در دفترچه
شماره ١ آزمون کارشناسی ارشد ناپیوسته سال ١٣٩۶ درج گردیده، با توجه به محدودیت امکانات دانشگاھھا و مؤسسات آموزش
عالی دولتی از یک سو و لزوم توزیع عادلانه فرصتھای موجود بین تمامی متقاضیان، پذیرش آن دسته از داوطلبانی که قبلا با استفاده
از امکانات دولتی تحصیلات خود را در رشته ای در ھمان مقطع گذرانده اند مجاز نیست. این قبیل داوطلبان در صورت دارا بودن سایر
شرایط و ضوابط آزمون (به خصوص شرایط نظام وظیفه برای داوطلبان مرد) می توانند برای دوره نوبت دوم در ھمان مقطع داوطلب
شوند و یا در صورت قبولی در دوره روزانه به شرط پرداخت شھریه دوره نوبت دوم رشته مربوط می توانند در رشته جدید ادامه تحصیل
دھند.» لذا به نظر می رسد که بندھای مندرج در این دو دفترچه دفترچه مغایرصریح رأی ھیأت عمومی می باشد که بدین وسیله از
ریاست دیوان تقاضا می گردد که در اجرای ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب ١٣٩٢ دستور مقتضی
صادر فرمایند. »

رئیس دیوان عدالت اداری مقرره ھای مورد اعتراض رامغایر مفاد آراء ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری که در شکایت شاکی به آنھا
اشاره شده تشخیص داد و رسیدگی به خواسته را در اجرای ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال
١٣٩٢ به ھیأت عمومی ارجاع کرد و در ھمین راستا از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان سنجش آموزش کشور خواسته شد
تا نماینده خود را برای شرکت در جلسه ھیأت عمومی معرفی کنند.

ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ١٣٩۶/١١/١٠ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان
شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.

رأی ھیأت عمومی

مطابق ماده ٩٢ قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب سال ١٣٩٢ مقرر شده است که « چنانچه مصوبه ای در
ھیأت عمومی ابطال شود، رعایت مفاد رأی ھیأت عمومی در مصوبات بعدی الزامی است. ھرگاه مراجع مربوط، مصوبه جدیدی مغایر
رأی ھیأت عمومی تصویب کنند، رئیس دیوان موضوع را خارج از نوبت بدون رعایت مفاد ماده ٨٣ قانون مذکور و فقط با دعوت نماینده
مرجع تصویب کننده در ھیأت عمومی مطرح می نماید .» نظر به اینکه در آراء شماره ٧٣۵ و ٧٣۴ـ ١٣٩٢/١٠/٣٠ ،١٢٠۵ ـ ١٣٩۴/١٠/٢٢ و
۴٩۴ الی ۵٠٨ ـ ١٣٩۵/٨/۴ ھیأت عمومی دیوان عدالت اداری مصوبات شورای عالی برنامه ریزی علوم پزشکی و دفترچه ھای راھنمای
ثبت نام و شرکت در آزمون سراسری سالھای مختلف مبنی بر پرداخت شھریه تحصیلی مطابق شھریه دوره شبانه توسط داوطلبی که
در ھمان مقطع تحصیل و یا سایر مقاطع تحصیلی قبلی از آموزش رایگان در دانشگاھھای دولتی برخوردار بوده به لحاظ مغایرت با قانون
خروج از حدود اختیارات مراجع وضع ابطال شده است و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در تبصره ١ بند الف شرایط اختصاصی دفترچه
راھنمای شماره ١ آزمون تحصیلات تکمیلی سال ١٣٩۶ و بند ۴ قسمت «ی» دفترچه انتخاب رشته کارشناسی ارشد سال ١٣٩۶
پذیرفته شدگان کنکور را که قبلاً در ھر یک از مقاطع تحصیلی از آموزش رایگان برخوردار بوده اند به پرداخت شھریه معادل دوره شبانه
مکلف کرده است به لحاظ مغایرت با آراء ھیأت عمومی و با استناد به بند ١ ماده ١٢ و مواد ٩٢ و ٨٨ قانون تشکیلات و آیین دادرسی
دیوان عدالت اداری مصوب سال ١٣٩٢ ابطال می شود.