تار و پود قالی 130 ساله با گره عشق درآمیخته شد
گره های از هم گسسته مجموعه فرش های نفیس حسینیه بیجار با قدمتی 130 ساله که حاصل دسترنج زنان بافنده روستای حلوان است، این روزها بار دیگر با دستان هنرمند استاد رفوگری به هم پیوند زده می شود.
صنعت فرش در کردستان تاریخچه ای بسیار طولانی دارد و در این میان شهرستان بیجار یکی از پیشتازان این صنعت در استان و ایران به شمار می رود.
بسیاری از قالی‌های قدیمی کردستان که هم اینک در موزه‌های بزرگ فرش داخلی و خارجی نگهداری می‌شود بافت بیجار هستند و قدمت بافت قالی تاریخ دار این شهرستان به سال 1266 هجری قمری بر می گردد.
نمونه ای از این قالی های نفیس و ظریف با قدمتی 130 ساله مربوط به دوران قاجار است که در حسینیه بیجار نگهداری می شود و توسط استادکاران بافنده زن در روستای حلوایی و به دستور علیرضاخان امیر تومان حاکم وقت بیجار بافته شده است.
این گنجینه نفیس شامل چهار تکه فرش در مساحت 110 متر مربع است که هنوز هم با گذشت بیش از یک قرن علی رغم اینکه سال ها زیر پای هزاران نفر بوده و آسیب هایی به آن وارد شده اما ظرافت و زیبایی اولیه خود را همچنان حفظ کرده است.
این اثر نفیس در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و زیبایی و استحکام آن بیش از ایران در کشورهای اروپایی و آمریکایی شناخته شده است و بسیار از این کشورها از آن به عنوان یک برند استفاده می کنند.
اما این گنجینه نفیس در استان کردستان و منطقه خود (بیجار) مورد بی مهری قرار گرفته و سهل انگاری متولیان امر موجب شده این اثر تاریخی و نفیس آسیب هایی ببیند.
سال 93 استادی رفوگر از خطه آذربایجان غربی با حضور در شهر بیجار برای نخستین بار این فرش ها را می بیند، مبهوت ظرافت و زیبایی آن می شود و از اینکه مجموعه ای با این عظمت زیر پا افتاده و هیچ توجهی به آن نمی شود، تعجب می کند.
استاد رسول رفوگر همان موقع تصمیم می گیرد به هر نحوی شده آسیب های وارده به این فرش ها را ترمیم کند بنابراین به میراث فرهنگی پیشنهاد می دهد حتی بدون دستمزد، فرش را مرمت کند.
عشق و علاقه ایی که این استاد فرش به این صنعت دارد او را وا می دارد دور از شهر و دیار خود کار مرمت و ترمیم این مجموعه فرش را بر عهده بگیرد و حدود چهار سال است مشغول انجام مرمت فرش 130 ساله حسینیه بیجار است.
استاد رسول از هفت سالگی به کار فرش مشغول بوده و تجربه کار در بازارهای بزرگ فرش ایران و جهان را دارد و فرش های نفیس زیادی را دیده است.
او معتقد است: در این سال های فعالیتش در حوزه فرش چنین مجموعه ای با این عظمت و ارزشمندی هیچ کجای دنیا ندیده است.
وی که علاوه بر کار در بازار در دانشگاه های تبریز به عنوان مدرس سبک شناسی، بافت و مرمت فرش تدریس می کند، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: فرش یک هنر و صنعت آسیب پذیر است و اگر مورد مراقبت قرار نگیرد آسیب های جدی به آن وارد می شود.
استاد رسول افزود: مجموعه فرش بیجار سال ها زیر پا بوده و بعد هم توسط افرادی غیر متخصص شسته شده که این کار آسیب های زیادی به آن وارد کرده است.
وی همچنین با بیان اینکه مکان نگهداری این فرش ها از نظر ساختمانی امن نیست، تاکید کرد: مکان فعلی این فرش هم از نظر امنیت و هم از نظر نگهداری به هیچ عنوان مناسب نیست و باید در یک جای تمیز و دور از دسترس نگهداری شود.
این استاد برجسته فرش یادآور شد: این فرش ها چون در حسینیه قرار داشتند و همواره زیر پای مراجعان به این مکان مذهبی در آیین های عزاداری و جشن قرار داشته، در معرض گرد و خاک بوده و آسیب زیادی دیده است.
وی با بیان اینکه این فرش ها یک گنجینه بزرگ است که باید یک ساختمان مجزا و مسئول مستقیم برای نگهداری داشته باشد، گفت: حتی فرد مسئول نیز باید آموزش های لازم را برای نگهداری این نوع فرش ببیند تا از آسیب مصون بماند.
استاد رسول اضافه کرد: این فرش ها مجموعه ای بی نظر در دنیاست و نه تنها هویت این شهر بلکه هویت کشورمان را نشان می دهد و ارزش این را دارد که برای خود موزه ایی مستقل داشته باشد.
وی افزود: فرش های بزرگ زیادی داریم اما مجموعه ای به این عظمت که در یک جا جمع باشند، وجود ندارد و این در نوع خود بی نظیر است لذا هر کسی هر کاری که از دستش بر می آید برای حفظ و نگهداری این گنجینه گرانبها باید انجام دهد.
این کارشناس فرش اظهار داشت: یک تخته 6 متری از قطعه میان فرش اصلی که حدود 60 متر است در دست فرانسوی ها قرار دارد که به آن افتخار می کنند و رونق بخش موزه های آنان شده اما ما خودمان از گنجی با این عظمت غافل هستیم.
وی می گوید: وقتی برای نخستین بار این فرش ها را دیدم گفتم هیچ چیزی برایم مهم نیست حتی اگر یک ریال هم پول نگیرم این فرش را مرمت می کنم چون با ادامه این روند قطعا این گنجینه گرانبها چند سال آینده از بین می رفت.
این استاد رفوگر گفت: از سال 94 تاکنون کار مرمت این مجموعه بی نظیر را آغاز کرده و وقتی جای سوختگی ناشی از ریختن شمع روی فرش یا محل ریختن مواد غذایی باقی مانده را می بینم بیشتر ترغیب می شوم که با تمام توان این کار را انجام داده و برای حفظ و نگهداری این اثر هنری و تاریخی تلاش کنم.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیجار اظهار داشت: این فرش ها وقف حسینیه این شهر است و به همین دلیل در این مکان قرار داشته و نگهداری می شود.
ابراهیم الیاسوند گفت: ساختمان حسنییه از نظر بنایی مشکلاتی دارد و با توجه به اینکه فضای فرش باید از نظر رطوبت، دما و حرارت کنترل شده باشد این فرش ها آسیب های زیادی دیده است.
وی با بیان اینکه از سال 93 کار مرمت این فرش ها آغاز شده و تقریبا رو به پایان است، افزود: برای مکان نگهداری فرش، ساخت موزه طراحی شده و عملیات اجرایی این موزه به صورت یک مجموعه در فضایی به مساحت 12 هزار متربع آغاز شده است.
الیاسوند تاکید کرد: یکی از موزه های این مجموعه به مساحت سه هزار متر مربع به محل نگهداری این فرش نفیس اختصاص پیدا می کند که علاوه بر این فرش ها، سایر فرش های تاریخی بیجار نیز به این مکان انتقال داده می شود.
رئیس میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیجار با اشاره به اینکه ساخت موزه شاید تا 2 سال طول بکشد، یادآور شد: در این مدت فرش های حسینیه اگر باز هم در معرض فروریزی ساختمان یا موارد دیگر باشد به مکان امنی انتقال داده خواهد شد.
کارشناس صنایع دستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیجار نیز در این رابطه گفت: فرش هایی که در حسینیه این شهر قرار دارند چهار تیکه هستند که به صورت پازل به همدیگر وصل می شوند.
حسن شریفیان افزود: این فرش ها به نوعی میراث معنوی بیجار محسوب می‌شوند چرا که بیش از یک قرن شاهد عزاداری‌های حسینی بوده و یک اثر معنوی به شمار می‌آیند.
وی با بیان اینکه مساحت این فرش ها تقریبا 110 متر مربع است که تیکه میان فرش اصلی مساحت بیشتری را در بر می گیرد و حدود 60 متر است، اظهار داشت: این فرش‌ها توسط بافنده‌های روستای حلوان بافته شده و توسط علیرضا خان امیر تومان به حسینیه شهر اهدا و وقف شده است.
شریفیان اضافه کرد: براساس روایات موجود این فرش ها در فرشخانه یا توانخانه ای در منطقه قصبه حلوایی بیجار و توسط 13 یا 14 بافنده زن و در مدت 18 ماه بافته شده است.
کارشناس صنایع دستی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیجار با بیان اینکه این فرش ها بسیار ایده آل طراحی شده اند، گفت: نقشه سرانداز و حاشیه های فرش ماهی درهم بزرگ حلوایی و زمینه فرش هندسی اسلیمی سرداری است که این نقوش مختص به منطقه بیجار هستند.
وی اضافه کرد: یکی از ویژگی های شاخص این فرش سه پود بودن آن است به این معنی که بعد از بافت هر ردیف پودهای نازک و ضخیم انداخته می شود که فرش حالت زنجیره ای به خود بگیرد.
شریفی یادآور شد: تمام رنگ های بکار رفته شده در بافت این فرش گیاهی است و در هیچ نقطه ای از آن رنگ جوهری وجود ندارد.
با توجه اینکه امروزه یکی از مشکلات اصلی استان کردستان بیکاری و نبود اشتغال کافی برای جوانان است کمک به توسعه صنعت فرشبافی و سرمایه گذاری در این حوزه می تواند ظرفیت هایی که در دل این هنر نهفته است را شکوفا کند و به معنی دیگر تار و پود این هنر گره گشای مشکلات بیکاری این استان و حتی کشور باشد.
ویژگی شاخص فرش بیجار ساختار متراکم آن است، بافت این فرش ها به گونه ای است که تا نمی شوند لذا در مراحل اولیه تجارت فرش، به اینگونه فرش ها لول می گفتند و این کلمه بیانگر استحکام فرش های این منطقه است.
در گذشته فرش های بزرگی که در شهرستان بیجار و روستاهای اطراف توسط بافنده های ماهر بافته می شد به سفارش اعیان و بزرگان و بیشتر برای هدیه دادن بود و به معنی دیگر فرشبافی تا حدود زیادی تحت حمایت بزرگان قرار داشت.
با آغاز جنگ جهانی دوم زمانی، تقاضا برای فرش بیجار بالا رفت اما بازار فروش قالی های ضخیم و درشت بافت رو به تنزل بود، فرشبافان به بافت قالی های ظریف و با کیفیت روی آوردند که نتیجه بخش بود و شهرت قالی بیجار را جهانی کرد.
اکنون علی رغم اینکه بسیاری از مردم از صنعت فرشبافی بویژه در منازل دورند و رغبت چندانی به آن نشان نمی دهند اما بافندگان زیادی در شهرستان بیجار بخصوص روستاهای اطراف هستند که همچنان این کار را با همان ظرافت اما با طرح های متفاوت تر و متنوع تر از گذشته انجام می دهند.
امروزه بخش قابل توجهی از طرح های این منطقه طرح ماهی درهم یا هراتی است اما در این میان چیزی که موجب وجه تمایز بافت طرح های فرش بیجار با فرش های سایر مناطق می شود رنگ های بکار رفته در آن است.
تضاد جالبی که بین رنگ های به کار رفته در فرش های بیجار وجود دارد زیبایی آنها را دو چندان کرده، رنگ های زیبا و شادی که بافندگان مناطق کُردنشین بخصوص بیجار برای فرش هایشان استفاده کرده اند بیانگر طبیعت رنگارنگ و زیبای منطقه است.
گل های دفرمه شده، اسلیمی هایی که بطرز بسیار زیبایی شکسته شده و ترنج های دارای نوک پیکان از مشخصات خاص قالی های قدیم بیجار به شمار می روند.
در گذشته بافندگان این شهر به جای نقشه از یک قالی کوچک بافته شده که به آن واگیره گفته می شد، استفاده می کردند و گاهی اوقات با بهره گیری از ذوق و سلیقه خود رنگ ها و نگاره ها را تغییر داده و ظرافتی نو و در عین حال منحصر بفرد به بافت فرش خود می دادند.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
