از حمایت های قانونی برای خبرنگاران خبری نیست
حقوقدان و استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی گفت: خبرنگاران و روزنامه نگاران کشور ما از حمایت های قانونی خاصی برخوردار نیستند، عمدتا در سایه رسانه ها فعالیت می کنند اما به عنوان هویتی مستقل مورد حمایت نیستند.
باقر انصاری به مناسبت «17 مرداد روز خبرنگار» به واکاوی حقوق روزنامه نگاران و خبرنگاران پرداخت.
این حقوقدان معتقد است که در قوانین فعلی ما، مشخصا از روزنامه نگاران حمایت نمی شود و موضوع حقوق خبرنگاران و روزنامه نگاران مورد توجه نبوده است؛ به طوری که معمولا آنان در ذیل رسانه ها و موسسات رسانه ای تعریف شده اند و حمایت های قانونی لازم نه در قانون مطبوعات و نه در قوانین دیگر برای روزنامه نگاران وجود ندارد درحالی که کار اصلی رسانه ها برعهده آنان است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی، 11 عنوان حق مرتبط با حرفه روزنامه نگاری را به عنوان بسته حقوق روزنامه نگاران مطرح کرد و به تحلیل هر یک از این حقوق و وضعیت موجود خبرنگاران در ایران پرداخت.
انصاری ابتدا درخصوص تعریف واژه «روزنامه نگار» گفت: برای بیان حقوق روزنامه نگاران نخست باید ببینیم از منظر حقوقی چه کسی روزنامه نگار محسوب می شود.
وی ادامه داد: تعریف روزنامه نگار در متون بین المللی مشخص است اما در کشور ما درباره این موضوع تعریف قانونی یا رویه ای مشخص وجود ندارد.
این حقوقدان دو معیار برای روزنامه نگار برشمرد و اظهار داشت: روزنامه نگار کسی است که شغل اصلی او جمع آوری اخبار و اطلاعات و ارائه تحلیل و تفسیر از واقعیت ها باشد و از این راه زندگی خود را بگذراند همچنین در یک رسانه فعالیت داشته باشد. البته روزنامه نگاران آزاد و مستقل هم وجود دارند که برای آنان هم ملاک های مشخصی درنظرگرفته شده است.
انصاری به حق آزادی بیان اشاره کرد و افزود: این حق به عنوان یکی از حقوق عام برای همه شهروندان باید رعایت شود اما برای روزنامه نگاران حق آزادی بیان دارای مولفه های متفاوتی است و اهمیت خاصی برای آنان دارد. کل فعالیت روزنامه نگارن با این آزادی گره خورده است و حقوق و آزادی های خاصی ذیل این آزادی برای روزنامه نگاران وجود دارد.
* روزنامه نگار حق جستجو دارد
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی گفت: اولین و مهمترین حق روزنامه نگاران در قوانین بین المللی حوزه مطبوعات، برخورداری از حق جستجوی اخبار و اطلاعات همچنین همراه داشتن ابزارها و ملزومات مربوط به این حرفه است.
وی خاطرنشان کرد: لازمه جستجوی اطلاعات توسط روزنامه نگاران این است که این افراد به صورت ناخوانده و هرجایی که فکر می کنند رویداد دارای ارزش خبری در جریان است، ورود کنند؛ بنابراین پیگیری های آنان نباید به مزاحمت، تجسس و جاسوسی تعبیر شود زیرا وظیفه ذاتی، امری عادی و برحق برای این قشر است.
انصاری داشتن حق تحلیل و تفسیر را حق دیگری برای روزنامه نگاران دانست و افزود: این حق عمدتا به آزادی انتقاد و بیان دیدگاه ها مربوط می شود و شامل آزادی اظهار دیدگاه های خبرنگار یا انعکاس دیدگاه های دیگران است.
این حقوقدان، برخورداری روزنامه نگاران از استقلال در انعکاس اخبار و تحلیل ها در برابر مالک رسانه و هیات تحریریه را حق روزنامه نگاران اعلام و تاکید کرد: در ماده سه قانون آزادی اطلاعات اشاره شده است، اگر مطلب تهیه شده روزنامه نگار پیش از انتشار تغییرات اساسی داشته باشد، صاحب اثر می تواند مانع از انتشار مطلب شود یا اعلام کند که این مطلب به نام او منتشر نشود و به اصطلاح امضای خود از اثر را پس گیرد.
انصاری به حق برخورداری از امنیت جانی اشاره کرد و اظهار داشت: روزنامه نگاران در دنیا در معرض تهدیدهای مختلف جانی قرار دارند؛ قتل، ربوده شدن، تهدیدهای خشونت آمیز، ضرب و شتم از جمله مواردی است که خبرنگاران را تهدید می کند.
وی اضافه کرد: دولت ها مکلف به برخورد با اقدامات خشونت آمیز علیه خبرنگاران و رسانه ها هستند و باید از آنان حمایت کنند و اجازه ندهند که کسی اعم از مقامات دولتی یا غیردولتی، مستقیم یا غیرمستقیم، امنیت جانی این افراد را تهدید کند.
* در قوانین حمایت مصرحی از امنیت جانی روزنامه نگاران دیده نمی شود
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: در کشور ما تهدید روزنامه نگار، گرفتن میکروفون، برخوردهای توهین آمیز، بیرون کردن خبرنگاران از جلسات و تهدیدهای غیرمستقیم یا تلفنی رخ می دهد هرچند که اخیرا واکنش ها نسبت به حقوق این قشر و رعایت حقوق آنان خوب است اما به طور کلی در قوانین ما حمایت مصرحی از روزنامه نگاران در این زمینه دیده نمی شود.
انصاری ادامه داد: در برخی کشورهای آمریکای لاتین تهدیدها آشکار است مثلا مواد منفجره در دفتر روزنامه ها می گذارند یا در افغانستان بیشترین آمار خشونت علیه روزنامه نگاران وجود دارد و اکنون نهادها و تشکیلات بین المللی از روزنامه نگاران در برابر این تهدیدها حمایت می کنند.
* خبرنگاران باید امنیت شغلی داشته باشند
این حقوقدان، امنیت شغلی و حرفه ای را حق روزنامه نگاران دانست و اظهار داشت: روزنامه نگاران باید از ثبات شغلی برخوردار باشند و روابط کاری باثبات و درآمد مکفی داشته باشند و درواقع، وضعیت قرارداد همکاری آنان نباید متزلزل باشد و سرگردان بین رسانه های مختلف شوند.
وی ادامه داد: برای رعایت حقوق روزنامه نگاران در این زمینه، حتما باید قراردادهای نمونه حمایتی از روزنامه نگاران وجود داشته باشد و حقوق روزنامه نگاران و طرف مقابل در آن صراحتا مشخص باشد.
انصاری به حق تشکیل و ایجاد انجمن های صنفی و حرفه ای اشاره کرد و گفت: علاقمندان و فعالان روزنامه نگاری مانند هر حرفه دیگری باید بتوانند انجمن هایی را برای تعقیب اهداف و منافع و علایق مورد نظر خود داشته باشند که در آنها عضویت غالبا داوطلبانه است.
وی اضافه کرد: اشکالی که اکنون در کشور ما وجود دارد این است که فعالیت این انجمن ها ذیل قوانین و مقررات وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی قرار دارد؛ به این ترتیب که اگر انجمن مربوط به صاحب امتیاز و مدیرمسئول یک رسانه باشد، انجمن کارفرمایی و در صورتی که مربوط به روزنامه نگاران باشد، انجمن کارگری می شود درحالی که روزنامه نگاری، حرفه ای دستوری نیست و به کار بردن عبارت کارگری برای انجمن های روزنامه نگاران صحیح نیست و سطح این اشخاص و فعالیت آنها را ناخواسته پایین می آورد.
این حقوقدان تصریح کرد: قالب هایی که باید انجمن های روزنامه نگاری دنبال کنند، غیر از قالب های موجود وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی است و انجمن های فعال فعلی با محدودیت ها و چالش های جدی مواجه هستند.
انصاری اظهار داشت: حق افشا نکردن منبع خبری برای خبرنگاران، حقی خاص برای این قشر است به این معنا که اگر شخصی به روزنامه نگاران اطلاعاتی می دهد، آن روزنامه نگار حق دارد منبع خبری خود را افشا نکند.
استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی توضیح داد: در ماده چهار قانون دسترسی آزاد به اطلاعات به این موضوع اشاره شده است اما اشاره دقیقی نیست زیرا بر اساس این ماده، مقام صالح قضایی می تواند روزنامه نگار را ملزم به معرفی منبع خبری کند در حالی که باید گفته می شد، مقام قضایی در شرایط خاص و تعریف شده استثنائی حق دارد روزنامه نگار را ملزم به افشای منبع خبری کند.
وی خاطرنشان کرد: در قانون جریان آزاد اطلاعات آمریکا مصوب 2012، استثناهایی در حوزه تروریسم و چند حوزه دیگر تعریف شده است و به دولت و مقام های قضایی اختیار داده شده است که در موارد خاصی روزنامه نگاران را ملزم به افشای منابع خبری کنند.
انصاری به حق و حقوق مربوط به مالکیت های فکری اشاره کرد و افزود: آثار تولیدی و گزارش های تحلیلی- خبری روزنامه نگاران مشمول حق مالکیت فکری می شود و یک خبرنگار حتی اگر حقوق مادی خود را به یک رسانه واگذار کرده باشد، از حقوق معنوی آثار خود برخوردار است.
* جرم روزنامه نگاران مطبوعاتی تلقی نمی شود
این حقوقدان گفت: حق برخورداری از تضمین های دادرسی منصفانه حق روزنامه نگاران است. این مساله عمدتا برای روزنامه نگاران جنبه ارفاقی دارد و دادرسی این افراد، خاص و حمایتی است. یعنی باید از حق علنی بودن محاکمات و حضور هیأت منصفه مردمی برخوردار باشند.
وی اضافه کرد: در کشور ما جرایم مطبوعاتی و سیاسی باید به صورت علنی و با حضور هیات منصفه رسیدگی شود درحالی که اکنون در رسیدگی به اتهام های مدیران مسئول رسانه ها اینطور است اما در مورد روزنامه نگاران اینگونه نیست؛ در واقع در حال حاضر، بعضی از قضات صرفاً جرایم مدیران مسئول را مطبوعاتی می دانند و نه روزنامه نگاران را و از اینرو به اتهامشان به صورت علنی و با حضور هیات منصفه رسیدگی نمی شود که این مساله یکی از اشکالات دادرسی روزنامه نگاران است.
انصاری خاطرنشان کرد: در قوانین کشورهای توسعه یافته، حمایت های ویژه ای برای حرفه روزنامه نگاری در نظر گرفته شده اند زیرا روزنامه نگاری شغلی است که به عنوان یک کار عام المنفعه و دارای خیر عمومی تلقی شده است و به همین دلیل مثلا مشمول معافیت های مالیاتی یا پرداخت عوارض است یا از تسهیلات و امکانات خاصی برخوردار است همچنین در برخی کشورها در حالی که افراد برای دسترسی به اطلاعات باید هزینه پرداخت کنند اما این قشر از پرداخت هزینه معاف هستند.
وی یادآور شد: حقوق روزنامه نگاران در همه کشورها اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه، در معرض تهدید و نقض قرار دارد و تنها نحوه واکنش دولت ها و نظام قضایی در هر کشوری متفاوت است.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه در قوانین فعلی ما، مشخصا از روزنامه نگاران حمایت نمی شود، اظهار داشت: حتی در قوانین مربوط به صداو سیما هم از خبرنگاران یا روزنامه نگاران هیچ نامی برده نشده است.
یعنی به تشکیلات، سازمان ها و نهادها توجه شده اما به نیروهای انسانی به عنوان جوهره اصلی فعالیت ها توجه نشده است اما زمانی که پای مسئولیت در میان است به موسسات و بنگاه ها کاری ندارند و سراغ افراد یعنی روزنامه نگاران و تولیدکنندگان محتوا می روند.
انصاری با اشاره به 2 لایحه در حال بررسی در دولت، خاطرنشان کرد: لایحه «ایجاد سازمان نظام روزنامه نگاری» با متن تدوین شده سال 1392 تفاوت های اساسی دارد و یکی از فصول آن به حقوق روزنامه نگاران اختصاص یافته است همچنین در لایحه «قانون مطبوعات و خبرگزاری ها» برای روزنامه نگاران حقوق مشخص، مصونیت ها و حمایت هایی درنظرگرفته شده است که در صورت تصویب می تواند به حمایت از حقوق روزنامه نگاران کمک کند.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
