عامل اصلی مهاجرت تحصیل کردگان،ورود به بازار کار خارجی است
بیش از 40 درصداز مهاجران ایرانی برای کسب تجربه در بازار کار خارجی، کشور را ترک کرده اند.
مهاجرت در سال های اخیر تبدیل به یکی از ابر روند های جهانی شده و بر اساس آمار سازمان بین المللی مهاجرت/ IOM، نزدیک به 35 درصد کل مهاجران دنیا را مهاجران با مهارت بالا و دارای تحصیلات دانشگاهی تشکیل می دهند.
بر اساس آمارهای جهانی تعداد مهاجران در سطح جهانی 75 میلیون نفر در سال 1960 بود که در سال 2018 به 250 میلیون نفر رسیده است، چهار کشور انگلیسی زبان آمریکا، کانادا، انگلیس و استرالیا مقاصد اولیه و اصلی مهاجران هستند؛ هر چند این روند در سال های پیشرو به دلیل سیاست های رئیس جمهوری آمریکا در تغییر قوانین اعطای ویزا و پیامدهای برگزیت (خروج انگلیس از اتحادیه اروپا) تغییر خواهد کرد.
مطالعه مزبور به همت موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور، پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف با همکاری مرکز مطالعات اجتماعی دانشگاه مانهایم آلمان/ Mannheim و با نظرسنجی آنلاین از 425 ایرانی تحصیلکرده مهاجر به ثمر رسیده که از این تعداد 75 درصد خارج از کشور و 25 درصد داخل ایران بوده اند که در بازه زمانی حدود 10 سال گذشته مهاجرت کرده یا به کشور بازگشته اند.
هدف از انجام این نظرسنجی واکاوی دلایل مهاجرت، عوامل رانشی و کششی (push and pull factors) برای مهاجرت و بازگشت به کشور، رسیدن به راهکارهایی برای ترغیب بازگشت ایرانیان تحصیلکرده و ایجاد ارتباط و شبکه سازی با این افراد و انتقال آموخته های آنان و در نهایت ارائه این نتایج به تصمیم گیران کشور برای مداخله در سیاست های کلی مهاجرت و بازگشت به کشور است.
مجری این طرح در مورد نظرسنجی یاد شده توضیح داد: برای شناسایی عوامل خروج و بازگشت در چارچوب نظریه توامان جاذبه و دافعه به بررسی چهار دسته از عوامل پرداخته ایم؛ عوامل یادشده شامل عوامل آموزشی و پژوهشی، اقتصادی و شغلی، اجتماعی و فرهنگی و عوامل سیاسی است که برای پی بردن به انگیزه های مهاجرت و بازگشت مشارکت کنندگان در طرح در قالب بیش از 100 سوال به این عوامل دست یافته ایم.
دکتر بهرام صلواتی اضافه کرد: جمع بندی همه عوامل نشان می دهد 40 درصد از مشارکت کنندگان در این نظرسنجی به دلیل میل به داشتن مدرک تحصیلی یا سابقه کاری خارج از کشور و 31 درصد از آنها نیز برای کسب تجربه زندگی در خارج از کشور مهاجرت کرده اند و در نهایت 90 درصد از این افراد با ویزای آموزشی و پژوهشی کشور را ترک و از کانال آکادمیک مهاجرت کرده اند.
***ایرانیان؛ تغییر روند جهانی
عضو پژوهشکده سیاستگذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف ادامه داد: یکی از یافته های این نظرسنجی ما را به خصوصیتی خاص در میان ایرانیان مهاجر هدایت کرد؛ روند کلی در دنیا این است که افراد به ادامه تحصیل غالباً با هدف یافتن شغل مناسب می پردازند و به محض یافتن شغل مناسب، از بازار تحصیلی خارج شده و به بازار کار ملحق می شوند که اصطلاحا به آن school to work transition یا ‘انتقال از آموزش به کار’ می گویند ولی این روند در میان مهاجران ایرانی برعکس است و work to school transition انتقال از کار به آموزش را ما مشاهده می کنیم؛ یعنی حتی افرادی که شغل و امنیت شغلی دارند برای امور آموزشی از بازار کار خارج شده و به کسب مدارج هم سطح یا بالاتر اقدام می کنند.
وی در توضیح این امر اظهار داشت: در کشور ما به دلایل مختلف تعاملات اقتصادی یا تبادل نیروی کار با کشورهای دیگر و کشورهای همسایه توسعه نیافته است؛ در حالی که در مناطق مختلف دنیا به این موضوع توجه شده است مثلا در آمریکای شمالی با همسایگان جنوبی، یا در کل 28 کشور عضو اتحادیه اروپا با هم یا در مناطق جنوب شرق آسیا به آسانی تبادل نیروی کار صورت می گیرد، ولی این فرصت پیش روی نیروی کار داخل کشور نیست و این امر موجب می شود افراد با اقدام برای ویزای آموزشی و پژوهشی از کشور خارج شوند تا بعد از پایان دوره آموزشی بتوانند فرصت شغلی بیابند.
وی در پاسخ به این سوال که تحصیلکردگان شاغل داخل کشور چه نیازی به کار کردن در خارج از کشور می بینند که در پی آن اقدام به مهاجرت کنند، گفت: از مجموع 250 میلیون مهاجر سال 2018، بیش از 35 درصد افراد تحصیلکرده و نیروی کار ماهر هستند و به نظر می رسد بیش از 70 درصد دانش آموخته های دنیا به دلیل فضای جهانی شده و تاثیرات گلوبالیزیشن به داشتن تحصیل و تجربه کاری بالاتر در خارج از کشور علاقه دارند.
دکتر صلواتی با اشاره به دیگر نتایج این مطالعه افزود: 75 درصد از مشارکت کنندگان در این نظرسنجی که متقاضی مهاجرت بوده اند، قبل از مهاجرت شاغل و 50 درصد از آنان حتی قراردادهای یکساله و بالاتر داشته اند.
***مهاجرت کور، چرا
وی همچنین یکی دیگر از مختصات در مهاجرت ایرانیان را عدم آشنایی یا کم آگاهی نسبت به کشور مبدا برشمرد و افزود: کمتر از نصف مشارکت کنندگان در این نظرسنجی یعنی 43 درصد از آنان مقصد اولیه مهاجرت خود را به عنوان مقصد نهایی انتخاب کرده بودند و مابقی مجدداً اقدام به مهاجرت و جابجایی به کشور دیگری کرده اند؛ به نظر می رسد چمدان را به سوی اولین کشوری می بندیم که بتوانیم از آن پذیرش آموزشی و پژوهشی بگیریم.
«بر اساس این نظرسنجی 33 درصد از مشارکت کنندگان اطلاعات متوسط از کشور مبدا داشته، 40 درصد اطلاعات کم و کمتر از 30 درصد با اطلاع از کشور مبدا مهاجرت خود از کشور خارج شده اند».
***برنامه برای بازگشت
عضو هیات علمی موسسه مطالعات جمعیتی همچنین در مورد سوالات مرتبط با بازگشت مهاجران تحصیلکرده نیز گفت: این موضوع را در قالب یک سوال صریح که آیا برنامه بازگشت به ایران دارید، در نظرسنجی مطرح کرده ایم و حدود 50 درصد از مشارکت کنندگان گفته اند فعلا برنامه ای برای بازگشت نداریم، 27 درصد در کوتاه مدت و 25 درصد طی 5 تا 10 سال آینده قصد بازگشت داشته اند.
وی تاکید کرد: با وجود این علاقه زیادی برای انتقال تجربه و دانش میان ایرانیان خارج از کشور به همکاران و ایرانیان داخل کشور هست، 75 درصد از پاسخ دهندگان به سوالات نظرسنجی گفته اند قصد انتقال تجربه خود را دارند، 65 درصد معتقد بوده اند بازگشت به کشور می تواند به آن کمک کنند.
دکتر صلواتی افزود: در نتیجه ایرانیان میل و انگیزه بالایی برای بازگشت و دستکم شبکه سازی و ایجاد ارتباط با نهادها و گروه های علمی و افراد ماهر داخل کشور دارند و می توان گفت علقه و روابط گرم خانوادگی و عاطفی ما یکی از مهم ترین عوامل کششی است که برای تبدیل شدن به عمل باید برنامه ریزی و سیاست گذاری و در مرحله بعدی اجرا کرد.
وی تصریح کرد: در نهایت ایجاد ارتباط و انگیزه در تحصیلکردگان ایرانی خارج از کشور باید با ظرافت انجام شود و در صورتی که شرایط اقتصادی و امنیت روانی این افراد تامین شود، منافع زیادی برای کشور در بر خواهد داشت ولی اگر نتوانیم این شرایط را برقرار کنیم شاید حتی دعوت از این افراد که در بسیاری موارد نیز نخبه بین المللی شناخته می شود نمی تواند خیلی کمک کننده باشد.
ما را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید
