رای شماره ۵۶۳۷۰۵ هيات عمومی ديوان عدالت اداری
با موضوع: بخشنامه شماره ۷۲۳۱/۵۰۰/د مورخ ۱۳/۱۲/۱۳۹۸ مشاور معاون آموزشي وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکي ناظر بر بند (۱) تصميم مورخ ۱۲/۹/۱۳۹۸ کميسيون عالي تعهدات وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکي دائر بر تعيين تکليف تعهدات دندانپزشکان عمومي بهره مند از سهميه استاني ابطال شد
بسمه تعالی
مدیرعامل محترم روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران
یک نسخه از رأی هیأت عمومی دیوان عدالت اداری با شماره دادنامه ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۶۳۷۰۵ مورخ ۸/۳/۱۴۰۳ با موضوع: «بخشنامه شماره ۷۲۳۱/۵۰۰/د مورخ ۱۳/۱۲/۱۳۹۸ مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (۱) تصمیم مورخ ۱۲/۹/۱۳۹۸ کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دائر بر تعیین تکلیف تعهدات دندانپزشکان عمومی بهره مند از سهمیه استانی ابطال شد» جهت درج در روزنامه رسمی به پیوست ارسال میگردد.
مدیرکل هیأت عمومی و هیأتهای تخصصی دیوان عدالت اداری ـ یداله اسمعیلی فرد
تاریخ دادنامه: ۱۴۰۳/۳/۸ شماره دادنامه: ۱۴۰۳۳۱۳۹۰۰۰۰۵۶۳۷۰۵
شماره پرونده: ۰۱۰۶۰۰۹
مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی: آقای محمد رضایی نسب با وکالت خانم میترا نوری
طرف شکایت: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامه شماره ۵۰۰/۷۲۳۱ / د مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۱۳ مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (۱) تصمیم مورخ ۱۳۹۸/۹/۱۲ کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که به تأیید وزیر وزارتخانه مذکور رسیده است.
گردش کار: خانم میترا نوری به وکالت از آقای محمد رضایی نسب به موجب دادخواستی ابطال بخشنامه شماره ۵۰۰/۷۲۳۱ / د مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۱۳ مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (۱) تصمیم مورخ ۱۳۹۸/۹/۱۲ کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که به تأیید وزیر وزارتخانه مذکور رسیده است را خواستار شده و در جهت تبیین خواسته به طور خلاصه اعلام کرده است که:
“به استحضار میرساند شق اول از مصوبه شماره ۵۰۰/۷۲۳۱/ د مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۱۳ صادره از کمیسیون عالی تعیین تعهدات دانش آموختگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خارج از حدود اختیارات مقام تصویب کننده و مغایر با اصول ۲۸ ،۳۰ ،۳۳، ۴۰ قانون اساسی و سایر قوانین بوده و منجر به تضییع حقوق موکل اینجانب گردیده است. این بخشنامه به سبب مشروط کردن حق قانونی امکان پرداخت هزینه تعهدات آموزش رایگان و دریافت مدرک تحصیلی به گذراندن یک برابر مدت تحصیلی که مغایر با اطلاق و عموم حق مکتسب قانونی مطابق ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۳۵۸/۷/۲۶ مصوبه شورای انقلاب اسلامی است، مورد اعتراض میباشد. موکل اینجانب در کنکور سراسری سال ۱۳۸۲ در رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با کد رشته ۱۶۹۷ سهمیه استانی کرمانشاه پذیرفته شده است و پس از فراغت از تحصیل، دانشگاه در اقدامی مغایر با قوانین معتبر و جاری کشور به بهانه دستورالعمل های وزارتخانه متبوعه از محاسبه هزینه های تعهد آموزش رایگان جهت پرداخت و آزادسازی و صدور مدرک تحصیلی خودداری میکند.
مطابق اصل ۳۰ قانون اساسی حق تحصیل رایگان برای تمام عموم مردم ایران به رسمیت شناخته شده و مطابق اصل ۱۹ قانون اساسی نیز حقوق مساوی تمام مردم ایران صراحتًا اعلام شده است. بر اساس ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۳۵۸/۷/۲۶ دانشجویان بهره مند از تحصیلات رایگان حق دارند در صورتی که نتوانند یا نخواهند تعهدات مربوط به تحصیل رایگان را انجام دهند، نسبت به پرداخت هزینه معادل، اقدام و مدرک تحصیلی خود را از دانشگاه متبوع دریافت کنند و شرطی برای اعمال حق فوق قائل نشده است. اطلاق ماده فوق بدون شک نسبت به تمام دانشجویان و در تمام رشته های تحصیلی است و قانونگذار در مقام بیان از تخصیص و استثناء در حکم عام خودداری کرده است. ضمن آنکه قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی به عنوان قانون اصلی درخصوص امکان تحصیل رایگان برای عموم مردم شناخته شده است و مصوبات مغایر با آن بر خلاف اصل «انتظار مشروع» شهروندان است که از اصول مسلم حقوق اداری است. در سلسله مراتب قوانین مطابق اصول ۱۳۸ و ۱۷۰ قانون اساسی آیین نامه ها و بخشنامه های دولتی نمیتوانند در مخالفت با متن یا روح قوانین تنظیم شوند و قدرت تخصیص زدن یا مشروط کردن حقوق مندرج در قوانین عادی را ندارند. بخشنامه در قسمت مورد اعتراض و مخالفت با قوانین ثبت شده بوده و در نقض آشکار با اصل ۱۳۸ قانون اساسی است و ابطال آن مطابق اصل ۱۷۰ قانون اساسی مورد استدعا است. هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در آرای متعدد از جمله شماره ۵۵۶ مورخ ۱۳۸۸/۷/۲۰ ابطال مصوبه اداری به جهت تضییع حق مکتسب را پذیرفته و قوه مجریه را صالح به تصویب مقرره قانونی در جهت سلب یا محدود کردن حق مکتسب اشخاص نمیداند. چرا که چنین اختیاری را نیازمند اذن صریح از جانب قانونگذار دانسته و اقدام مقامات قوه مجریه را خارج از حدود صلاحیت قوه مجریه در وضع مقررات دولتی تشخیص داده است. شورای نگهبان بارها در جهت حمایت از حقوق مکتسبه افراد که طبق قانون ایجاد شده و مطابق قانون برای اطلاع عموم شده است، از تأیید مصوبات مجلس که خارج از تعریف قانون بوده و مستلزم تشریفات انتشار قوانین نیست خودداری کرده است. در زمان انتخاب رشته موکل اینجانب قواعد تفاوت در تعهدات رشته مذکور و شرط الزام گذراندن مدت زمان معین در استان کرمانشاه برای دریافت مدرک تحصیلی در دفترچه انتخاب رشته سازمان سنجش اعلام نشده و ایشان و دیگران که این کد رشته را انتخاب کرده اند انتظاراتی مشروع و قانونی مطابق با حق اعطا شده در مواد مارالذکر از قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۳۵۸ و اصلاحات و الحاقات بعدی و نیز آیین نامه اجرایی مصوب سال ۱۳۵۹ را دارند.
ضمن آنکه هنگام ثبت نام نیز اطلاع رسانی صحیحی صورت نگرفته است. علیرغم ادعای دانشگاه هیچ گونه سند تعهدی اعم از رسمی یا عادی اخذ نشده است و استثنائات این کد رشته پذیرفته شدگان اعلام نشده است. چه بسا ایشان در طول دوران تحصیل امکان پرداخت هزینه تحصیلی و انصراف از استفاده آموزش رایگان که مطابق بند پایانی ماده ۷ قانون فوق الذکر ایجاد شده است را میداشت؛ حال آنکه اقدام ناصحیح دانشگاه ایشان را از حق مذکور محروم کرده است. علی ای حال با عنایت به مشروح مطالب فوق و دلایل و مستندات ابرازی از هیأت عمومی دیوان عدالت اداری تقاضای ابطال مصوبه مورد اعتراض را دارم.”
متن مقرره مورد شکایت به شرح زیر است:
“بخشنامه شماره /۵۰۰/۷۲۳۱ د مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۱۳
معاون محترم آموزشی
دانشگاه / دانشکده علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی …
سلام علیکم؛
احترامًا، نظر به مراجعات کثیر دانش آموختگان دندانپزشکی متعهد خدمت و با توجه به طرح پیشنهاد معاونت آموزشی دائر بر تعیین تکلیف تعهدات دندانپزشکان عمومی بهره مند از سهمیه استانی مصوبه کمیسیون عالی تعیین تعهدات دانش آموختگان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورخ ۱۳۹۸/۹/۱۲ به شرح ذیل جهت اطلاع و اقدام لازم اعلام میگردد:
ـ متعهدین بهره مند از سهمیه استانی به میزان یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد خدمت نموده و مابقی تعهدات خدمتی را براساس قانون تأمین امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی به اتمام رسانند.
با عنایت به این که برابر مصوبه کمیسیون عالی تعهدات افراد بهره مند از سهمیه استانی مکلف میباشند صرفًا یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد خدمت نمایند، در صورت قبولی متعهدین یاد شده در آزمون دستیاری تخصصی (با سهمیه آزاد):
اولاً: توزیع افراد یاد شده برعهده دبیرخانه شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی بوده و به عنوان متخصص توزیع میگردند.
ثانیًا: امکان جابه جایی محل انجام تعهدات افراد مزبور با رعایت سایر ضوابط و شرایط مقرر منوط به انجام حداقل یک برابر مدت تحصیل (مقطع عمومی) در استان مورد تعهد میباشد. ـ مشاور معاون آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کمیسیون عالی تعهدات
دستورجلسه: بررسی پیشنهاد معاونت محترم آموزشی دائر بر تعیین تکلیف تعهدات افراد بهره مند از سهمیه استانی تاریخ: ۱۳۹۸/۹/۱۲
تصمیم کمیسیون: با عنایت به طرح پیشنهاد معاونت آموزشی دائر بر تعیین تکلیف تعهدات دندانپزشکان عمومی بهره مند از سهمیه استانی مقرر گردید:
۱ـ متعهدین بهره مند از سهمیه استانی به میزان یک برابر مدت تحصیل در استان مورد تعهد خدمت نموده و مابقی تعهدات خدمتی را براساس قانون تأمین امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی به اتمام رسانند.
۲ـ زمان و شرایط صدور مدارک تحصیلی متعهدین یاد شده توسط مرکز خدمات آموزشی وزارت متبوع به دانشگاه های علوم پزشکی ابلاغ خواهد گردید. ـ معاون حقوقی و امور مجلس/ رییس کمیسیون، معاون توسعه مدیریت و منابع/ عضو کمیسیون، معاون آموزشی/ عضو کمیسیون، معاون درمان/ عضو کمیسیون، معاون بهداشت/ عضو کمیسیون، مدیر کل دفتر بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات/ عضو کمیسیون، مدیر کل امور حقوقی/دبیر کمیسیون”
در پاسخ به شکایت مذکور، مدیر کل حقوقی و تنظیم مقررات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به موجب لایحه شماره ۱۰۷/۲۲۵۹ مورخ ۱۴۰۱/۹/۵ به طور خلاصه توضیح داده است که:
“باتوجه به این که شکایت مطروحه دارای جنبه علمی و آموزشی است، براساس ماده واحده «خروج تصمیمات و آراء صادره از هیأت و کمیته های تخصصی وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مراکز آموزشی و پژوهشی درخصوص امور و شئون علمی، آموزشی و پژوهشی از شمول صلاحیت دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی، مصوب ششصد و سی امین جلسه مورخ ۱۳۸۷/۶/۱۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی»، قابل شکایت و رسیدگی در دیوان عدالت اداری و سایر مراجع قضایی نمیباشد . بخشنامه مورد اعتراض بر مبنای مصوبات کمیسیون عالی تعهدات مورخ ۱۳۹۸/۹/۱۲ این وزارتخانه ابلاغ شده است و واجد حکم و تصمیم جدیدی نبوده و صرفًا اعلام مصوبات کمیسیون عالی تعهدات این وزارتخانه میباشد. وفق قانون تشکیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مصوب سال ۱۳۶۷ تدوین و ارائه سیاستها، تعیین خط مشی ها و نیز برنامه ریزی برای فعالیتهای مربوط به تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی و تأمین بهداشت عمومی و ارتقاء سطح آن از طریق اجرای برنامه های بهداشتی و برنامه ریزی به منظور توزیع متناسب و عادلانه نیروی انسانی و سایر امکانات (آموزش پزشکی و تسهیلات بهداشتی ـ درمانی) کشور با تأکید اولویت برنامه های بهداشتی و رفع نیاز مناطق محروم و نیازمند، بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میباشد.
مطابق ماده ۸ لایحه قانونی تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی: «دانشجویان و هنرجویان دانشگاه ها، دانشکده ها و مؤسسات آموزش عالی وابسته به وزارتخانه ها و مؤسسات عام المنفعه که برای خدمت در دانشگاه ها، وزارتخانه ها، مؤسسات و شرکتهای مذکور آموزش میبینند، مکلفند طبق تعهدنامه رسمی که در بدو ورود برابر مقررات مربوط از آنان اخذ میشود تعهدات خود را انجام دهند. در آگهی پذیرش دانشجو و هنرجو برای این نوع مؤسسات، دانشگاه ها و دانشکده ها و تعهدنامه مزبور باید شرایط تحصیل و کیفیت و ضمانت اجرای تعهدات قید شود».
به موجب بند ۷ مصوب جلسات ۴۲۹ـ۴۳۰ مورخ ۱۳۷۷/۷/۲۱ و ۱۳۷۷/۱/۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی، هر وزارتخانه حسب نیاز و تشخیص خود اجازه یافته است درباره اخذ تعهد خدمت یا لغو تعهد دانشجویان تصمیم گیری کند. همچنین برابر مصوبه شماره ۸۸ مورخ ۱۳۶۵/۷/۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی مقرر شده است از پذیرفته شدگان رشته های مختلف تحصیلی در امتحان گزینش دانشجو در سال تحصیلی ۶۵ ـ۶۶ و سالهای آینده تعهدنامه خدمت اخذ میشود. براساس دفترچه ثبت نام کنکور سراسری پذیرفته شدگان دوره های روزانه استفاده کننده از سهمیه مناطق ۲ و ۳ علاوه بر تعهدات شرعی و اخلاقی که بر عهده دارند به دلیل امتیازاتی که در پذیرش سهمیه ای از آن برخوردار شده اند، باید متعهد شوند که پس از گذراندن دوره تحصیلی در مقطع رشته ای که پذیرفته شده اند به مدت دو برابر زمان تحصیل در هر یک از نقاط ایران به تشخیص سازمانهای ذیربط نسبت به ایفای تعهد اقدام نمایند. ضمنًا مفاد این تعهد مانع از اجرای تعهد آموزش رایگان نبوده و کلیه پذیرفته شدگان باید تعهد آموزش رایگان (موضوع ماده ۷ لایحه قانونی تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی) را نیز پس از اتمام تعهد فوق انجام دهند.
شایان ذکر است به موجب مصوبات فوق الذکر پذیرفته شدگان موظف به انجام خدمت گردیده اند و در مصوبات مذکور هیچ اشاره ای به خرید تعهدات ایشان نگردیده است. مضافًا به اینکه همان گونه که فوقًا اشاره شد تعهدات مزبور متفاوت از تعهدات آموزش رایگان موضوع ماده ۷ لایحه قانونی تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی که شاکی با استناد به آن متقاضی پرداخت هزینه مربوطه میباشد، بوده و بدیهی است پس از انجام خدمات یاد شده در خصوص تعهدات آموزش رایگان این پذیرفته شدگان وفق ضوابط و مقررات اقدام خواهد شد. در راستای ساماندهی تعهدات گروه ها و مقاطع مختلف تحصیلی کمیسیونی به نام کمیسیون عالی تعهدات با ریاست وزیر بهداشت در این وزارتخانه تشکیل گردیده است. کمیسیون یاد شده در راستای مساعدت به پذیرفته شدگان سهمیه استانی مناطق ۲ و ۳ که وفق ضوابط و مقررات پیشگفت موظف به انجام خدمت مورد تعهد وفق نظر سازمان ذیربط بوده اند، موافقت نموده است که این افراد یک برابر مدت تحصیل خود را در استان محل تعهد، خدمت نمایند و اجازه داشته باشند یک برابر دیگر تعهدات خدمتی خود را در هر جای کشور به انجام برسانند.
بر این اساس حتی در صورت ابطال مصوبه یاد شده شاکی این پرونده و سایر افراد مشابه به دلیل تودیع سند تعهد خدمت و همچنین ضوابط و مصوبات فوق الذکر مجاز به پرداخت هزینه های مربوطه و آزادسازی سند تعهد خود نبوده و بدیهی است به فرض ابطال مصوبه مورد اعتراض موظف به انجام خدمت به میزان یک برابر مدت دیگر نیز که وفق تصمیم کمیسیون عالی تعهدات امکان انجام آن را در هر جای کشور داشته اند، در استان مربوطه خواهند بود. بنابراین و با عنایت به این که تمامی اقدامات وفق ضوابط و مقررات صورت گرفته، صدور رأی به رد شکایت مطروحه مورد تقاضا است.”
هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۱۴۰۳/۳/۸ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است.
رأی هیأت عمومی
براساس بند (۱) مصوبه جلسه ۸۷ مورخ ۱۳۶۵/۷/۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی با موضوع «اخذ تعهد خدمت از پذیرفته شدگان امتحان گزینش دانشجو سالهای تحصیلی ۶۶ ـ۶۵ به بعد» مقرر شده است که: «پذیرفته شدگان رشته های مختلف تحصیلی امتحان گزینش سال تحصیلی ۶۶ ـ ۶۵ و بعد از آن که با استفاده از سهمیه مناطق (به جز سهمیه ۱) و عشایر در مؤسسات آموزش عالی پذیرفته میشوند، به دلیل امتیازاتی که در پذیرش سهمیه ای از آن برخوردار شده اند متعهد میشوند که در همان منطقه با منطقه محرومتر به مدت حداقل دو برابر دوره تحصیل دانشگاهی مطابق ضوابط رشته های تحصیلی خدمت نمایند.» بنابراین تغییر در مدت زمان و چگونگی ایفای تعهد از سوی متعهدین صرفًا در صلاحیت مرجع تصویب کننده مقرره فوق الذکر بوده و کمیسیون عالی تعهدات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فاقد صلاحیت در کاهش یا افزایش میزان تعهد است و منحصرًا اّتخاذ تصمیم درخصوص اخذ تعهد خدمت یا لغو تعهد برعهده وزارتخانه مربوطه بوده و این امر منصرف از تغییر کیفیت نحوه انجام تعهد و تبدیل آن است و تفکیک و تقسیم تعهد به تناسب مبانی قانونی حاکم بر آن و مردد ماندن انجام تعهد بین مصوبه صدرالذکر شورای عالی انقلاب فرهنگی و لایحه قانونی اصلاح مواد (۷) و (۸) قانون تأمین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی (اصلاحی مصوب ۱۳۵۸/۷/۳۰) واجد ایراد و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ناظر بر بند (۱) تصمیم کمیسیون عالی تعهدات مورخ ۱۳۹۸/۹/۱۲ وزیر بهداشت، درمان و آموزش مغایر با قانون اخیرالذکر است. بنا به مراتب فوق، بخشنامه شماره ۵۰۰/۷۲۳۱ / د مورخ ۱۳۹۸/۱۲/۱۳ مشاور معاون آموزشی وزارت پزشکی خارج از حدود اختیار و صلاحیت مرجع وضع کننده آن و خلاف قانون بوده و مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸ قانون دیوان عدالت اداری مصوب سال ۱۳۹۲ ابطال میشود . این رأی براساس ماده۹۳ قانون دیوان عدالت اداری (اصلاحی مصوب ۱۴۰۲/۲/۱۰) در رسیدگی و تصمیم گیری مراجع قضایی و اداری معتبر و ملاک عمل است.
رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری ـ حکمتعلی مظفری