رأی وحدت رویه شماره ٧۴٠ ـ ١٣٩۴/١/١٨ ھیأت عمومی دیوان عالی کشور

با موضوع تعیین میزان دیه از بین بردن طحال

جناب آقای جاسبی
مدیرعامل محترم روزنامه رسمی کشور
بدینوسیله گزارش پرونده وحدت رویه ردیف ١/٩۴ به تاریخ ١٣٩۴/١/١٨ ھیأت عمومی دیوان عالی کشور با مقدمه و رأی مربوط به آن مجموعاً در ٩ برگ به شرح اوراق پیوست ارسال می گردد. مقتضی است مقرر فرمایید نسبت به چاپ و نشر آن اقدام گردد.
معاون مدیرکل وحدت رویه و ھیأت عمومی دیوان عالی کشور ـ جلالی نسب
مدیرعامل محترم روزنامه رسمی کشور
گزارش پرونده وحدت رویه ١/٩۴ ھیأت عمومی دیوان عالی کشور با مقدمه مربوط و رأی آن به شرح ذیل تنظیم و جھت چاپ و نشر ایفاد می گردد.
معاون قضائی دیوان عالی کشور ـ ابراھیم ابراھیمی
الف: مقدمه
جلسه ھیأت عمومی دیوان عالی کشور در مورد پرونده وحدت رویه ردیف ١/٩۴ رأس ساعت ٩ روز سه شنبه مورخ ١٣٩۴/١/١٨ به ریاست حضرت حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای حسین کریمی رئیس دیوان عالی کشور و حضور حضرت حجت الاسلام والمسلمین جناب آقای سیدابراھیم رئیسی دادستان کل کشور و شرکت جنابان آقایان رؤسا، مستشاران و اعضاء معاون کلیه شعب دیوان عالی کشور، در سالن ھیأت عمومی تشکیل و پس از تلاوت آیاتی از کلامالله مجید و قرائت گزارش پرونده و طرح و بررسی نظریات مختلف اعضای شرکت کننده درخصوص مورد و استماع نظریه دادستان کل کشور که به ترتیب ذیل منعکس می گردد، به صدور رأی وحدت رویه قضائی شماره ٧۴٠ـ١٣٩۴/١/١٨ منتھی گردید.
ب: گزارش پرونده
احتراماً معروض می دارد بیمه مرکزی ایران طی نامه ٩٣/١٠٠/٢١٢٠٨ـ١٣٩٣/۴/٢٣ اعلام نموده است که از دادگاه ھای عمومی جزایی آبادان، کرج، دشت آزادگان، نجف آباد و بوکان درباره تعیین مجازات مرتکبین ایراد صدمه غیرعمدی ناشی از بی احتیاطی در امر رانندگی منتھی به از بین رفتن طحال، آراء مختلف صادر گردیده که پس از مطالبه تعدادی پرونده ھای مورد استناد و وصول آنھا، ملاحظه گردید که از شعب ١٠٢ و ١٢١ دادگاه ھای عمومی جزایی آبادان و کرج از یک سو و شعب ١٠١ دادگاه ھای عمومی جزایی شھرستان ھای بوکان و دشت آزادگان از سوی دیگر به ترتیب طی دادنامه ھای قطعیت یافته ١٠٣٩ـ١٣٩٢/٧/١۵ و ٢۵١١ـ١٣٩٢/٨/٢٨ و ١٣٧٩ـ ١٣٩٣/٧/١٠ و ١٧٢١ـ١٣٩٢/١٢/١۴ درباره موضوع واحد (از بین رفتن طحال در اثر صدمه غیرعمدی ناشی از سانحه رانندگی) و انطباق آن با مقررات قانون مجازات اسلامی (مواد ۴۴٩ و ۵٣۶ (رویه ھای مختلفی اتخاذ گردیده است که خلاصه جریان ھریک از دادنامه ھای مذکور در فوق به شرح ذیل تنظیم و تقدیم می گردد:
الف) براساس محتویات پرونده کلاسه ٢۵٢۵ شعبه ١٠٢ دادگاه عمومی جزایی آبادان، آقای حسن آلبوغبیش در تاریخ ١٣٩١/١٢/۵ در اثر بی احتیاطی در امر رانندگی اتومبیل سواری پراید ۶۴۵/۴٩ ب٣۶ به علت عدم توجه کافی به جلو و عدم رعایت حق تقدم عبور نسبت به خانم خدیجه شاوردی مرتکب ایراد صدمه غیرعمدی گردیده که حسب گواھی ٩١/۴٠١٢/۵٠٧٧ مورخ ١٣٩١/١٢/٩ پزشکی قانونی محل علاوه بر شکستگی استخوان ھای پای چپ، کتف راست و عانه لگن، طحال مصدوم را نیز به علت آسیبھای وارده با عمل جراحی و بازکردن شکم خارج کرده اند و در گواھی پزشکی ١٣٩٢/۶/١۶ نیز نوشته شده است: «شکستگی ھای ساق چپ به
صورت معیوب ترمیم یافته است. میزان ارش ضایعات اولین گواھی صادره مجموعاً ٨ %از دیه کامل یک فرد تعیین می گردد. میزان دیه خارج کردن طحال بدن برابر با ماده ۵۶٣ قانون مجازات اسلامی محاسبه گردد. درمان به اتمام رسیده است.» که پس از تکمیل تحقیقات به شرح ذیل به صدور دادنامه ١٠٣٩ـ١٣٩٢/٧/١۵ منتھی گردیده :
«درخصوص اتھام آقای آلبوغبیش فرزند عبدالباری متولد ١٣۵٨ شغل آزاد اھل و ساکن آبادان فاقد سابقه دایر بر بی احتیاطی در امر رانندگی منجر به ایراد صدمه بدنی غیرعمدی، با توجه به محتویات پرونده، شکایت شاکی، گزارش مرجع انتظامی، گواھی پزشکی قانونی و نظریه کارشناس تصادفات، اقاریر صریح مقرون به واقع متھم و مفاد کیفرخواست صادره، لذا این دادگاه اتھام انتسابی به متھم موصوف را محرز و مسلّم دانسته و به استناد مواد١٩.۴۴٩.۵۶٣.٧٠٩ و٧١۴ قانون مجازات اسلامی و رعایت بند یک ماده سه قانون وصول برخی درآمدھای دولت و مصرف آن در موارد معین، نامبرده را به مجازات درجه ھشتم به تحمل پرداخت پنج میلیون ریال
جزای نقدی در حق صندوق دولت و پرداخت دیه به میزان سی صدم دیه کامل و شش ھزارم دیه کامل بابت ١ـ شکستگی استخوان درشت نی و نازک نی ساق پای چپ. ٢ـ شکستگی استخوان کتف راست. ٣ـ شکستگی استخوان عانه لگن سمت چپ شاخه
بالایی و پایینی. ۴ـ ساییدگی بالای ابروی راست و روی گونه راست (دوحارصه). ۵ ـ کبودی دور چشم راست. ۶ ـ کبودی روی شانه چپ و آرنج چپ و یک دیه کامل بابت خارج کردن طحال با عمل جراحی بازکردن شکم، در حق خانم خدیجه شاوردی محکوم و اعلام می نماید. رأی صادره حضوری محسوب و ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل اعتراض در محاکم محترم تجدیدنظر استان خوزستان می باشد.

شعبه ١٢١ دادگاه عمومی جزایی کرج نیز طی پرونده کلاسه ۵٠٠٠۶۶٣ در نظیر مورد (از بین رفتن طحال) ھمانند شعبه جزایی آبادان، موضوع را از مصادیق ماده ۵۶٣ قانون مجازات اسلامی تشخیص و به شرح ذیل به صدور دادنامه ٢۵١١ـ ١٣٩٢/٨/٢٨ مبادرت ورزیده است:
درخصوص اتھام حمیدرضا یادگاری فرزند مظفر دایر بر ایراد صدمه بدنی غیرعمدی ناشی از بی احتیاطی در امر رانندگی نسبت به مجید سلمان زاده و علی رضا نعمتی دادگاه نظر به محتویات پرونده و تحقیقات مقدماتی، شکایت شاکی خصوصی، گواھی پزشکی قانونی، اقرار صریح متھم در جلسه دادرسی، کیفرخواست صادره از دادسرای عمومی و انقلاب و سایر قراین و امارات موجود در پرونده اتھام انتسابی نسبت به متھم را محرز و مسلّم تشخیص، لذا به استناد ماده ٧١٧ از قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٧۵ و نظر به فقدان سابقه کیفری و وضع خاص نامبرده به استناد مواد ١٩و ٣٧ و ٣٨ و ۶٨ و٧٠ و بند ب ماده ٨۶ ناظر به بند ب ماده ٨٣ و ۴۴٩ و ۵۵٩ و ۵۶٣ و ٧٠٩ و ٧١٠ و ۶٢٣ و ۶١۶ از قانون مجازات اسلامی مصوب ١٣٩٢ متھم موصوف را با یک درجه تخفیف به پرداخت مبلغ ھشت میلیون و پانصدھزار ریال جزای نقدی بدل از بیست و نه روز حبس تعزیری در حق دولت و یک فقره دیه کامل بابت خارج کردن طحال و یک درصد دیه کامل بابت ساییدگی حارصه پشت پای راست و ساق چپ و یک درصد دیه کامل بابت ساییدگی حارصه
پیشانی و دو درصد دیه کامل بابت جراحت دامیه داخل چشم راست و نه درصد دیه کامل بابت ارش خون ریزی خلف صفاق و پارگی عروق بین دنده ای منجر به خون ریزی داخل حفره جنبی و انجام عمل وسیع شکمی و تعبیه لوله تخلیه راست شکم و تعبیه لوله حفره جنبی دو طرف قفسه سینه در حق مجید سلمان زاده، یک فقره دیه کامل بابت خارج کردن طحال و شش درصد دیه کامل بابت جراحت زیر چانه و روی پیشانی و مخاط لب تحتانی در ّحد دامیه و یک درصد دیه کامل بابت ساییدگی حارصه ساق چپ و روی پای راست دوفقره بیست و پنج درصد از یک بیستم دیه کامل بابت شکستگی بیست و پنج درصدی دندان اول و دوم پایین و یک بیستم دیه کامل
بابت سقوط دندان دوم پایین و سه درصد دیه کامل بابت جراحت متلاحمه بینی و چھاردرصد دیه کامل بابت ارش کاھش استحکام جدار شکم و انجام عمل جراحی وسیع شکمی و ھشت درصد دیه کامل بابت ارش شکستگی شاخ فوقانی و تحتانی استخوان عانه راست لگنی و یک و نیم درصد دیه کامل بابت ارش کاھش سی درصدی ارزش عضوی دندان قدامی اول و ھشت درصد دیه کامل بابت ارش شکستگی حفره قفسه ای سمت راست لگنی در حق علیرضا نعمتی محکوم می نماید. رأی صادره حضوری و ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ تجدیدنظرخواھی در محاکم محترم تجدیدنظر استان البرز است. تصاویر گواھی ھای ٩١/۴٠١٢/۵٠٧٧ـ١٣٩١/١٢/٩ و
٩٢/۶٣٠/٢٧٣۶ـ١٣٩٢/۶/١۶ پزشکی قانونی آبادان در مورد پرونده کلاسه ٢۵٢۵ شعبه ١٠٢ دادگاه عمومی جزایی این شھرستان و ١٩١۶٢/م/٣١/٢ـ١٣٩٢/۵/١۶ و ٢٩١٢١/م/٣١/٢ـ١٣٩٢/٧/٢٢ اداره کل پزشکی قانونی استان البرز مربوط به پرونده ۵٠٠٠۶۶٣ پیوست می باشد.
ب) طبق مندرجات پرونده کلاسه ١٠٠۶٨٠ شعبه ١٠١ دادگاه عمومی جزایی دشت آزادگان خوزستان آقای ابراھیم حریزاوی فرزند حسن در تاریخ ١٣٩٢/۴/٣١ آقای مھدی خریبه طرفی زاده را در اثر بی احتیاطی در امر رانندگی اتومبیل سواری پراید ۴٩۴ ب ٧١ ایران ١۴ به علت عدم توجه کافی به جلو در حین رانندگی دچار صدمات متعدد نموده که آسیب ھای وارده علاوه بر بروز شکستگی ھای استخوان پای چپ و پارگی روده ای به برداشته شدن طحال نیز منجر گردیده و در گواھی پزشکی ٩٢/١٢/الف ـ ١٣٩٢/١٢/٣ ضمن تصریح به میزان ارش مربوط به صدمات، برای از بین رفتن طحال نیز ١٠ %دیه کامل ارش تعیین کرده اند که بعد از تکمیل تحقیقات و صدور کیفرخواست طی دادنامه ١٧٢١ـ١٣٩٢/١٢/١۴ به شرح ذیل اتخاذ تصمیم نموده اند:
«درخصوص کیفرخواست صادره از دادسرای عمومی و انقلاب دشت آزادگان علیه آقای ابراھیم حریزاوی فرزند حسن به اتھام بی احتیاطی در امر رانندگی منجر به صدمه بدنی غیرعمدی موضوع شکایت آقای مھدی خریبه طرفی زاده، دادگاه با عنایت به گزارش مرجع انتظامی، گواھی پزشکی قانونی، نظریه افسر کاردان فنی تصادفات و کروکی تصادف ترسیمی توسط ایشان ھمگی مصون از ھرگونه اعتراض مانده اند و اقـرار صریح مقرون به صحت متھم در دادسرا، لذا اتھام فوق محرز و مسلّم بوده و به استناد مواد ٧١٧ ناظر قانون از ھمگی ٧١٠ و ٧٠٩ ،۴۴٩ ،۴٨٨ ،۴۶٢ ،۵۵٩ ،۵۵٨ ،٨۶ ،٨٣ ،۶٨ ،٣٨ ،٣٧ مواد و اسلامی مجازات قانون ١٣٧۵ مصوب ٧١۴ به مجازات اسلامی متھم را از حیث جنبه عمومی جرم به پرداخت دو میلیون ریال جزای نقدی و از حیث جنبه خصوصی جرم (مطالبه دیه) به پرداخت :

١ـ چھارپنجم از یک سوم از یک دوم دیه کامل بابت شکستگی خود شده ران چپ (عمل شده) با بھبودی بدون عیب. ٢ـ یک درصد دیه کامل بابت ارش آسیب نسیج بدمنظر بودن جای عمل. ٣ـ یک سوم از یک دوم دیه کامل بابت شکستگی خرشده استخوان درشت نی ساق پای چپ در قسمت یک سوم میانی با بھبودی معیوب عمل شده. ۴ـ چھاردرصد دیه کامل بابت ارش عمل جراحی ساق به ھمراه آسیب درشت نی در ناحیه زانوی چپ ۵ ـ ھشت درصد دیه کامل بابت ارش شکستگی کشکک زانوی چپ عمل شده با بھبودی بدون عیب. ۶ ـ ھشت درصد دیه کامل بابت شکستگی استخوان نازک نی پای چپ با بھبودی. ٧ـ چھاردرصددیه کامل بابت ارش بازکردن شکم تشخیصی به ھمراه ترمیم پارگی روده ای با بھبودی. ٨ ـ چھاردرصد دیه کامل با تشت دامیه در ناحیه پیشانی و ناحیه پس سری. ٩ـ ده درصد دیه کامل بابت ارش کاھش سطح ھوشیاری شدید. ٩ـ ده درصد دیه کامل بابت ارش کاھش سطح ھوشیاری شدید. ١٠ـ یک درصد دیه کامل بابت حارصه ناحیه کف دست چپ و آرنج دست چپ. ١١ـ ده درصد دیه کامل بابت
ارش برداشتن طحال. ١٢ـ چھارپنجم از یک سوم از یک دوم دیه کامل بابت شکستگی خرد شده استخوان درشت نی ساق پای راست عمل شده با بھبودی بدون عیب. ١٣ـ یک درصد دیه کامل بابت ارش آسیب نسیج پوستی بدمنظربودن جای عمل در حق مھدی خریبه طرفی زاده محکوم می نماید. رأی صادره حضوری ظرف مدت بیست روز پس از ابلاغ قابل تجدیدنظر در محاکم محترم
تجدیدنظر استان خوزستان می باشد. شعبه ١٠١ دادگاه عمومی جزایی بوکان نیز در پرونده کلاسه ١٣٧٩ طی نامه ٩٠٠٧٩ـ١٣٩٢/٧/١٠ از بین رفتن طحال را از مصادیق ماده ۴۴٩ قانون مجازات اسلامی تشخیص و برای آن معادل ١۵/۵ درصد دیه کامل ارش تعیین نموده اند.
تصاویر گواھی ھای پزشک معتمد دشت آزادگان به شماره ھای ٩٢/۵/١٧الف و ٩٢/١٢/الف مورخ ١٣٩٢/۵/٢٧ و ١٣٩٢/١٢/٣ و پیوست نیـز بـوکان قانونـی پزشکـی ١١/١٠/١٣٩١ـ٣۵٩١/٣/١٠ و ١١/٨/١٣٩١ـ٢٨۶٠/٣/١٠ و ٨/٧/١٣٩١ـ٢۴١٩/٣/١٠ ھای گواھی است.
سازمان پزشکی قانونی نیز که حسب ظاھر در این زمینه با مشکل مواجه شده است طی نامه ٧۶۶ـ١٣٩۴/١/٩ توضیحات ذیل را ارائه نموده است:
احتراماً، عطف به نامه ١١٠/١٣٩۴/٢٠/۶٢ مورخ ١٣٩۴/١/٨ به استحضار می رساند براساس تعریف پزشکی به مجموعه ای از بافت ھا که کار معینی انجام می دھند مانند قلب، کبد و … عضو گفته می شود که با این تعریف طحال نیز عضو محسوب میشود، طحال جزئی از دستگاه ایمنی محسوب می شود. در دوره جنینی وظیفه خون سازی دارد و در بزرگسالی وظیفه کمک به ایمنی بدن را برعھده دارد. در مواردی که به دنبال اصابت ضربه، پارگی طحال رخ می دھد طی عمل جراحی طحال را خارج می نمایند که مشکل عمده ای ایجاد نمی شود و فقط به تزریق نوعی واکسن نیاز است. با توجه به مراتب مذکور نظر به اینکه شعب ١٠٢ و ١٢١ دادگاه ھای
عمومی جزایی آبادان و کرج براساس دادنامه ھایی که صادر کرده اند طحال را عضو فرد محسوب و برای از بین رفتن آن مطابق ماده ۵۶٣ قانون مجازات اسلامی دیه کامل تعیین نموده اند ولی دادگاه ھای عمومی جزایی دشت آزادگان و بوکان آن را از شمول ماده مرقوم خارج دانسته و مطابق ماده ۴۴٩ ھمین قانون به میزان ھای مختلف ارش مقرر کرده اند و چون با این ترتیب نسبت به موضوع
واحد طبق مواد مختلف اتخاذ تصمیم کرده و آراء متھافت صادر نموده اند، لذا به استناد ماده ٢٧٠ قانون آیین دادرسی دادگاه ھای عمومی و انقلاب در امور کیفری تقاضای طرح موضوع برای صدور رأی وحدت رویه قضایی را درخواست می نماید.
معاون قضایی دیوان عالی کشور ـ ابراھیم ابراھیمی
ج: نظریه دادستان کل کشور
درخصوص اختلاف به وجود آمده در آراء محاکم نسبت به تعیین دیه و ارش در مورد ایراد صدمه منجر به خارج نمودن طحال فی مابین فقھا عظام سه نظر وجود دارد:
١ـ دیه مقدره را منحصراً مخصوص اعضای بیرونی می دانند نه اعضای داخلی، در مورد اعضای داخلی به ارش معتقدند.
٢ـ دیه را مخصوص اعضای بیرونی با دیه مقدره و اعضای رئیسه داخلی می دانند.
٣ـ دیه مقدره به طور مطلق شامل اعضاء اعم از داخلی و غیرداخلی می دانند.
در برخی نظرات (صاحب جواھر، حضرت امام (ره) و آیت الله مکارم شیرازی) درخصوص اعضای داخلی به ارش و حکومت اظھارنظر شده است. با اشاره به این نظرات اگر ما باشیم و این فتاوا، تردیدی نیست که طحال در عداد اعضای داخلی که دیه غیرمقدره دارد و فقھا قدیماً وحدیثاً آن را در عداد اعضای دارای دیه مقدره ندانسته اند که طبعاً می بایست به ارش و حکومت استناد شود و این مطلب درستی است، اما در مواجھه با ماده ۵۶٣ قانون مجازات اسلامی و اطلاق آن موضوع متفاوت است و قید زدن به اطلاق این ماده از قانون مجازات اسلامی محتاج دلیل است که ما دلیلی بر آن نداریم. با توضیحاتی که معاون محترم پزشکی قانونی دادند طحال عضوی از
اعضای داخلی بدن می باشد و ماده مذکور ھم به طور مطلق بیان شده و ممکن است برخی از ھمکاران بیان کنند بھتر است ما ارش منظور نماییم، ولی ما در اینجا در مقام تعیین بھتر نیستیم و می خواھیم ببینیم دلیلی وجود دارد که این اطلاق نسبت به طحال رعایت نشود؟ اگر بخواھیم به قانون عمل کنیم ماده ۵۶٣ درخصوص از بین بردن طحال به عنوان یکی از مصادیق اعضای داخلی بدن تعیین دیه کامله را فرض دانسته است و قاعده مورد استناد در فقه کلّما فی الانسان فھواثنان… نصف دیه دارد و اگر واحد بود یک دیه کامل دارد مثل دست، پا، چشم و گوش که دو تا است. دوتای آن یک دیه کامله است و اگر یکی بود دیه کامله است. این یک قاعده است و این قاعده نیز اطلاق دارد و قیدی ندارد که اعضای داخلی یا خارجی، پس اقتضای قاعده که متن روایت است اطلاق است قیدی ندارد و اقتضای قانون که مبتنی بر قاعده است نیز اطلاق دارد قیدی ندارد. طبعاً باید گفت به عنوان یکی از اعضای داخلی بدن یک دیه کامل دارد. این نظر ھم با اطلاق قاعده می سازد و اطلاق قانون با روایت ھم سازگاری دارد و در رأی شعبه
نمی توان خدشه نمود. لکن ما با نظریه فقھی مقام معظم رھبری مدظله العالی مواجه می باشیم که با دو قید فرمودند: «در از بین رفتن طحال ظاھراً ارش می باشد لکن اگر مصالحه شود بھتر است.» (قریب مضمون) که اگر نظر ایشان در این باب به صورت قاطع ارش باشد به عنوان فقیه حاکم باید این نظر را مورد عمل قرارداد و فصل الخطاب بدانیم.
د: رأی وحدت رویه شماره ٧۴٠ـ١٣٩۴/١/١٨ ھیأت عمومی دیوان عالی کشور
با توجه به دلالت مقررات فصل دوم از بخش دوم کتاب دیات قانون مجازات اسلامی مصوّب ١٣٩٢ در قواعد عمومی دیه اعضاء و نظر به حکم ماده ۵۶٣ آن که در مقام سنجش دیه اعضای فرد و زوج وضع شده است و با عنایت به فتاوی معتبر فقھی، مبنی بر تعیین ارش برای از بین بردن طحال و اینکه در فصل دیه مقدر اعضاء برای طحال دیه مقدر منظور نشده است؛ بنابراین در صورت از بین بردن این عضو، ماده ۴۴٩ ھمان قانون حاکم بر موضوع تشخیص می شود و دادگاه باید با رعایت مقررات این ماده برای آن ارش تعیین کند، لذا آراء شعب ١٠١ دادگاه ھای عمومی (جزایی) بوکان و دشت آزادگان که بر این اساس صادر شده است به نظر اکثریت اعضای ھیأت عمومی دیوان عالی کشور صحیح و موافق قانون تشخیص می شود.

این رأی مطابق مقررات ماده ٢٧٠ قانون آیین دادرسی دادگاه ھای عمومی و انقلاب در امور کیفری در موارد مشابه برای دادگاه ھا و شعب دیوان عالی کشور لازم الاتباع است.
ھیأت عمومی دیوان عالی کشور